Фуртовг

Фуртоуг
	Нах баьха моттиг
Фуртоуг
	Фуртоуг
	42°50′40″ с. ш. 44°39′10″ в. д.HGЯO
Паччахьалкхе	Россе Федераци
Федерацен субъект	ГӀалгӀайче
Муниципальни шахьар	ЖӀайраха шахьар
Тархьари географии
Йиллай	XVII бӀаьшера
Лакхал	1210 м
Сахьата оаса	UTC+3:00
Бахархой
Бахархой	0 саг (2010)
Катойконим	фуртовгахо, фуртовгахой
Паччахьалкхен мотт	гӀалгӀай, эрсий
Дагарга идентификатораш
Пошта индекс	386430
Код ОКАТО	26205808001
Код ОКТМО	26620410111
	Фуртоуг Москоа Магас Фуртоуг 0 Фуртоуг

Фуртовг (эрс: Фуртоуг) — ГӀалгӀайчен юкъерча бӀаьшерий нах баьха моттиг. ЖӀайраха шахьаре улл, административни ЖӀайраха муниципальни кхоллама юкъейоагӀаш я. Фуртовге гӀалгӀай архитектуран массехк тархьара объект я: 2 вӀови, 4 гӀалеи, 6 маьлхара кашеи, 1 валагӀалеи (Оахаранаькъан Дуго дӀавелла), 1 элгаци ― Дик-Сели. Фуртовгера хьабайнаб Оахаранаькъани, Боранаькъани, Лаьнанаькъани^[3].

Таханарча дийнахьа Ӏохьрахаяь объекташ а еррига кхаьл а паччахьалкхен доалахьа я, ЖӀайрах-Эса паччахьалкхен тархьара-архитектуреи Ӏаламеи музей-заповедника юкъейоагӀаш а я.

Географи[тоаде | тоаде чура]

Фуртовг ЖӀайраха чӀоже ул Ӏарамхин (Кистийхин) аьттехьа, Маьтлоама лоаман гана тӀа. Юрта доазона тӀа хурхал доагӀа, Д. И. Менделеева цӀи тиллай цох. ЦӀихеза эрсий Ӏилманхо 1880 шера Фуртовге вена хиннав геологе экспедицена керте а латташ, тӀаккха Фуртовгерча хурхала тӀа ваха а хиннав^[4].

Тархьар[тоаде | тоаде чура]

Ӏилман экспедице керте вола Д. И. Менделееви лоамрой-гӀалгӀайи Фуртовгерча хурхала йисте.

Оахаранаькъан. 1920-гӀа шераш

Фуртовгера хурхал

Фуртовгерча некрополашка (лаьттан кӀалхарча кхерах яьча яьшкаш чуи катакомба хьисапе кашамашкеи) кораяьй IX бӀаьшера йола боарза пхьарса гӀозарчи, кизгаши, гӀалкхаши, чӀовгаши, топпара пхьегӀаши. XVIII бӀаьшера Фуртовге баьхаб Кавказе цӀихеза хинна бола тӀоговзанчаш Оахаранаькъан Дугои, Лаьнанаькъан Дации Чуранаькъан Хазбии. Дуго дӀавелла воалл Фуртовге ягӀача валагӀала чу.

1880 шера Фуртовге геологе экспедицена керте а латташ вена хиннав цӀихеза эрсий Ӏилманхо Дмитрий Менделеев^[5].

Села 15 дийнахьа 1981 шера Оахаранаькъан ГӀапур ваьхача цӀагӀа музей хьайийлай. Цу чу гойташ я къаьнара хӀамаш, масала, лоамароша даа хӀама кийчдеш хинна гӀалгӀай кхуврч, пхьегӀаш, иштта къаьна сурташи документаши.

Инфраструктура[тоаде | тоаде чура]

Юрта цхьа урам я — Боди-Хьажий цӀерагӀа^[6]. Цига йоалл Оахаранаькъан ГӀапура цӀерагӀа йола цӀа-музей.

Укхаза Ӏобаь хинна цӀихеза нах[тоаде | тоаде чура]

Оахаранаькъан Элмарза ЧхьагӀа (1850—1914) — эггара хьалхара гӀалгӀай этнограф, мохктохкар, юрист^[7];
Оахаранаькъан СаӀида ГӀапур (1890—1920) — Даькъасте Советий Ӏаьдал даккхара кулгалхоех цаӀ.
Оахаранаькъан Бачий Хьажбикар (1895—1940 — скульптор, ГӀалгӀайчен эггара хьалхарча белха-говза суртачех цаӀ.
Оахаранаькъан ЧхьагӀий Рашид-Бек (1895—1942) — гӀалгӀашта юкъера хьалхара фекемахо, иштта вовзаш хиннав «Таджикистана хьалхара фекемахо» аьнна^[8].

Белгалдаккхар[тоаде | тоаде чура]

↑ Фуртоуг. Фото-планета. ТӀеххьара техка хиннад 2015 Села 26 дийнахьа.
↑ Всероссийские переписи населения 2002 и 2010 годов
↑ Агиров, 2021, с. 40.
↑ Информационно-аналитический портал «Магас.Ру». Водопад в горном ингушском селении Фуртоуг назвали в честь русского ученого-химика Д.И. Менделеева (эрс.). magas.ru. ТӀеххьара техка хиннад 2017 Саькура 13 дийнахьа.
↑ Информационно-аналитический портал «Магас.Ру». Водопад в горном ингушском селении Фуртоуг назвали в честь русского ученого-химика Д.И. Менделеева (эрс.). magas.ru. ТӀеххьара техка хиннад 2017 Саькура 13 дийнахьа.
↑ Ингушетия, Джейрахский район, Сельское поселение Джейрах, Фуртоуг. КЛАДР РФ. ТӀеххьара техка хиннад 2015 Села 26 дийнахьа.
↑ Зейнеп Дзарахова. Чах Ахриев и этнография ингушей (к 160-летию со дня рождения) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Сердало (8.12.2010). ТӀеххьара техка хиннад 2013 наджгоанцхой бетта 15 дийнахьа. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура 2013 наджгоанцхой бетта 29 дийнахьа.
↑ Газдиевы-Базоркины в истории Ингушетии и России. Сердало (4.04.2011). ТӀеххьара техка хиннад 2013 наджгоанцхой бетта 13 дийнахьа. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура 2013 наджгоанцхой бетта 21 дийнахьа.

Литература[тоаде | тоаде чура]

Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям. — М: Перо, 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-087-4.
Гадиев У. Б. Край башен и легенд — Горная Ингушетия (эрс.) // «Discours» : журнал. — 2016. Архиве диллад Лайчилла 8 дийнахьа 2016 шера.
Чахкиев Д. Ю. Древности Горной Ингушетии. — Назрань: Эль-Фа, 2003. — Т. 1.

[1] Фуртоуг. Фото-планета. ТӀеххьара техка хиннад 2015 Села 26 дийнахьа.

[2010BK-2] Всероссийские переписи населения 2002 и 2010 годов

[Агиров—2021——40-3] Агиров, 2021, с. 40.

[4] Информационно-аналитический портал «Магас.Ру». Водопад в горном ингушском селении Фуртоуг назвали в честь русского ученого-химика Д.И. Менделеева (эрс.). magas.ru. ТӀеххьара техка хиннад 2017 Саькура 13 дийнахьа.

[5] Информационно-аналитический портал «Магас.Ру». Водопад в горном ингушском селении Фуртоуг назвали в честь русского ученого-химика Д.И. Менделеева (эрс.). magas.ru. ТӀеххьара техка хиннад 2017 Саькура 13 дийнахьа.

[6] Ингушетия, Джейрахский район, Сельское поселение Джейрах, Фуртоуг. КЛАДР РФ. ТӀеххьара техка хиннад 2015 Села 26 дийнахьа.

[7] Зейнеп Дзарахова. Чах Ахриев и этнография ингушей (к 160-летию со дня рождения) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Сердало (8.12.2010). ТӀеххьара техка хиннад 2013 наджгоанцхой бетта 15 дийнахьа. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура 2013 наджгоанцхой бетта 29 дийнахьа.

[Сердало-8] Газдиевы-Базоркины в истории Ингушетии и России. Сердало (4.04.2011). ТӀеххьара техка хиннад 2013 наджгоанцхой бетта 13 дийнахьа. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура 2013 наджгоанцхой бетта 21 дийнахьа.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]