ГӀалгӀай
ГӀалгӀай | |
---|---|
ХIанзара шоай цIи | гIа: ГIалгIай |
Дукхали Iеш бола моттиги | |
Берригаш: ↗ 700 эзар саг[11] | |
![]() |
|
Къамах лаьцар | |
Археологе культура | Кобана |
Мотт | гӀалгӀай |
Ди | сунний ислам |
Гаргара къамаш | бацой, нохчий |
![]() |
ГӀалгӀай (ба) (эрс: Ингуши) — Даькъастера къам. ГIалгIайче а, хӀанз ГIинбухерча ХIирийчен доалахьа уллача ГIалме шахьареи Буро тӀеи хьалха денз бахаш ба[12][13][14]. Тхьоврера, иштта, бахаш ба Нохчичен Шолжа шахьаре[15]. Из а доацаш гӀалгӀай диаспораш я Европани, Юкъерча Азени, Гаргарча Малхбоалени цхьайолча паччахьалкхенашка[16][17][18]. Дерригача дунен тӀа гӀалгӀай 700 000 саг ва[11][19].
ГӀалгӀаша бувцар гӀалгӀай мотт ба, гӀалгӀай йоазув кириллица ларда тIа латт. Лелабеш бола ди Ислам ба.
Тархьар[тоаде | тоаде чура]
«Кавказская раса» яха термин Iилманна юкъеяьккхача цIихезача немций Iилманхочо Блуменбах Иоганн Фридриха лоархIар «Кавказ – адамле хьадаьнна моттиг» хилар.
Цу йоккхача кавказа (европеоидни) раса юкъедоагIача кавкасиона антропологен тайпан лоархI Iилманхоша гIалгIай. Ширача гIалгIай тархьара тохкамхочо Горепекин Ивана Фомас яздаьд: «ХIанз ха декхарийла ва хIаравар воай даьй бовзара а, хьалхагIара культуреи мотти хьабаьнна моттиг йовзара а дIоагIа ул Кавказе. Из лораду вай ширача даьх бисача гIалгIай-нохчий къамо».
Ди[тоаде | тоаде чура]

ЖӀаргахой ди[тоаде | тоаде чура]
Тархьархо хиннача Далгат Башира хьаяьха́чох[20], жӀаргахой ди ГӀалгӀай мехка эггара хьалхагӀа XтбӀаьшера гарга чубаьннаб Гуржашкахьара, цудухьа ди кхайко́ бехка́ хиннараш а гуржий хиннаб[20]. Нохчийи ГӀалгӀайи мехкашка хӀанз а тӀехьа дуккха цу ханара гӀишлош а, вешта жӀаргахой ди хинна хилара белгалонаш а я, селлара из чӀоагӀа баьржар хилар бахьан долаш[20]. Ӏилманхочун балхашка дукха тайп-тайпара юкъерча бӀаьшерашка баьха́ча тархьархойи наькъахойи тешалаш доалдаьд, цар яьха́чох, гӀалгӀай лаьтта киназаш дийтта́ хиннад, монастырь етта́ хинна а хила мег[20]. Къаьстта аьлча, къаман немций хиннача Иоганн Гюльденштедти Петра-Симон Палласи яхача Ӏилманхоша XVIII бӀаьшера уж ГӀалгӀай мехка хинначул тӀехьагӀа даьча тешалашта тӀатовжаш хилча, ТкъобӀаь-Ерда чу (IX—X бӀаьшерашка етта хинна йолча[21]) «дошо, сигала, Ӏаьржача бесара алапашца яздаь хинна» жайнаш даьда́д, иштта наӀара сана тӀа, чувоаллаш, «готикай алапашца» йоазош дар яхаш дувцаш а хиннаб[20].
Ислам[тоаде | тоаде чура]
ГӀалгӀаша бусалба ди лелабеш хинналга тешалдеш йоазонаш да XVIII бӀаьшера, ишта Вахушти Багратиони яхачо яздаьд Ангуштара нах сунний бусалба ба аьнна[22]. Цхьабакъда дукхагӀа мел болча гӀалгӀаша бусалба ди тӀаийцаб Илисха-Юртара Киший Хьаж XIX бӀаьшера ГӀалгӀайче венача хана. Цу хана денз гӀалгӀашта юкъе даьржад суфий тӀарийкъаташ: къадарийи накъшбандийи[23].
ГӀалгӀай сунний ба, шафиӀий мацабах а ба. Ислам чӀоагӀа Ӏеткъад гӀалгӀашта: метта а, культуранна а уж дӀаьхийгӀа деш.
Хьажа иштта[тоаде | тоаде чура]
Белгалдаккхар[тоаде | тоаде чура]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Всероссийская перепись населения 2010 г. Национальный состав регионов России
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010. Национальный состав населения РФ 2010
- ↑ Росстат об итогах Всероссийской переписи населения 2010 года — «Вот какие мы — россияне» — Российская Газета — Росстат об итогах Всероссийской переписи населения
- ↑ Мосстат: Приложения к итогам ВПН 2010 года в городе Москве Архивни шоллар Саькура 8 2012 → Wayback Machine: Приложение 5. Национальный состав населения по г. Москва (тIакхача вIаштехьа доаца тIатовжам)
- ↑ Ingush in Kazakhstan (ингл.). // Joshua Project[en]. ТIехьара хьажар хиннад 21 Саькура 2016.
- ↑ Country: Uzbekistan (ингл.). // Joshua Project[en]. ТIехьара хьажар хиннад 21 Саькура 2016.
- ↑ Хауг В. Демографические тенденции, формирование наций и межэтнические отношения в Киргизии. // Демоскоп.
- ↑ Всеукраинская перепись населения 2001 года. Распределение населения по национальности и родному языку. // Государственная служба статистики Украины.
- ↑ Перепись населения Республики Беларусь 2009 года. Население по национальности и родному языку. // Национальный статистический комитет Республики Беларусь. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура 3 Саькура 2012.
- ↑ Распределение населения Латвии по национальному составу и государственной принадлежности на 01.07.2010 (тIакхача вIаштехьа доаца тIатовжам — тархьар). // Управление по делам гражданства и миграции Латвии. ТIехьара хьажар хиннад 5 Баьцамеа 2011. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура 22 Баьцамеа 2011.
- ↑ 11,0 11,1 Информационное агентство «Росбалт». Проект «Лица России»: Ингушский монолит (эрс.). ТIехьара хьажар хиннад 7 Этинга 2020.
- ↑ Катышева М., Озиев М. Сознавать меру ответственности // Трагедия ингушского народа / Сост. Ю. Тангиев. — Грозный: Грозненский рабочий, 1991. — С. 3—35.
- ↑ Терский сборник. — Владикавказ, 1896. — С. 147.Ло:Уточнить
- ↑ Павлова О. С. Ингушский этнос на современном этапе: черты социально-психологического портрета. — М.: Форум, 2012. — С. 26—27. — 384 с. — ISBN 978-5-91134-665-2.
- ↑ ГIалгIайчен баха нах
- ↑ Чапанов А. К. Общественно-политическая жизнь ингушской эмиграции в Европе // Вестник РУДН. — 2018. — Т. 17, № 1. — С. 198-214. — ISSN 2313-2337.
- ↑ Сергей Дмитриев. Чтобы мир узнал: в Париже прошёл митинг в поддержку народа Ингушетии // RFI. — 2019. — 18 апреля.
- ↑ Льянова Р. У-М. Ингушская диаспора Ближнего Востока. // Государственная архивная служба Республики Ингушетия (17 июня 2013).
- ↑ Ингуши (галгай) — почему их так называют? Ингуши и чеченцы — в чём отличие? Фото. // Кавказский узел. ТIехьара хьажар хиннад 30 Чантар 2020.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 Далгат, Башир Керимович. Христианство и магометанство в Чечне. Распространение христианства и магометанства среди ингушей. // Первобытная религия чеченцев и ингушей / С. А. Арутюнов. — 1-е изд. — М.: Наука, 2004. — С. 38—52. — 240 с. — 550 экз. — ISBN 5020098353.
- ↑ Храм Тхаба-Ерды в Ингушетии
- ↑ Вахушти Багратиони, 1904, с. 137, 152.
- ↑ М. Албогачиева,ОСНОВНЫЕ ВИРДОВЫЕ БРАТСТВА У ИНГУШЕЙ, https://cyberleninka.ru/article/n/osnovnye-virdovye-bratstva-u-ingushey/viewer
Литература[тоаде | тоаде чура]
- Adrienne Mayor. The Amazons: Lives and Legends of Warrior Women across the Ancient World. — 2014. — ISBN 9781400865130.
- Джанашвили М. Г. Известия грузинских летописей и историков о Северном Кавказе и России. — Тифлис, 1897. — 206 с.
- Карл Кох. Путешествие через Россию к Кавказскому перешейку — 1836, 1837, 1838 г. — 1842.
- Яновский А. О Древней Кавказской Албании // Журнал Министерства народного просвещения. Часть LII. Отд. II.. — СПб, 1846.
- Вахушти Багратиони. География Грузии / Введение, перевод и примечания М.Г. Джананашвили. — Тифлис, 1904.