Яндаре
| Юрт | |
| Яндаре | |
|---|---|
| Яндаре | |
 | |
| 43°16′09″ с. ш. 44°54′31″ в. д.HGЯO | |
| Паччахьалкхе |
 Россе Федераци |
| Федерацен субъект | ГӀалгӀайче |
| Муниципальни шахьар | Наьсарен |
| Юрт | Яндаре |
| Дá | Падиев ИсмаӀала ИбрахӀим |
| Тархьари географии | |
| Йиллай | 1843 шера |
| ХьалхагӀа хинна цӀераш |
Яндаре; эрсий меттала: Яндырское[1], 1944 кхачч. — Яндырка 1958 кхачч. — Райдзаст 199? кхачч. — Яндырка |
| Лакхал | 461 м |
| Ӏалама лоаттам | умеренный |
| Сахьата оаса | UTC+3:00 |
| Бахархой | |
| Бахархой | ↗9537[2] саг (2022) |
| Къамаш | гӀалгӀай |
| Динаш | сунний бусалба |
| Катойконим | яндархо, яндархой |
| Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
| Дагарга идентификатораш | |
| Телефоний код | +7 8732 |
| Пошта индекс | 386138 |
| Код ОКАТО | 26220860001 |
| Код ОКТМО | 26605450101 |
|
|
|
.svg)
Яндаре (эрс: Яндаре) — ГӀалгӀай Мехка Наьсарен шахьарара юрт.
Географи[тоаде | тоаде чура]
Яндаре улл Яндархий Шолжах кхетача моттигал кӀезига лакхагӀа, Наьсаренгара 7,5 км гаьнеи, Магасагара 15 км гаьнеи гӀинбухен-малхбоалехьа.
Юхе яда нах баха моттигаш: гӀинбухехьа — Илдарха-ГӀала, гӀинбухен-малхбоалехьа — Эбарг-Юрт, зӀилбухен-малхбоалехьа — ГӀажарий-Юрт, зӀилбухехьа — СурхотӀе, зӀилбухе-малхбузехьа — Экажакъонгий-Юрт, малхбузехьа — ГӀаьзе-Коаи Пхьилекъонгий-Юрти[3].
Яндаре гувнаштеи хьунаштеи юкъе улл. Яндархий юрта юкъе гӀолла ӀодоагӀа. Яндарерча хьунагӀа саьрч, лийгаш, бертий, чарч, соалораш, иштта кхыдола оакхарий дах[4].
Тархьар[тоаде | тоаде чура]
Яндарех дехьеи сехьеи шин тайпара оал. Вай Ӏилманхошта болх беча хана дукха моттигаш кораю укхаза, хьалха нах баьха хилар белгалонаш хьагойташ. Ӏилманхоша яхачох юкъерча бӀаьшерашка Магас-Пхьен юкъе йоагӀаш хиннай хӀанз Яндаре улла моттиг[4].
ГӀалгӀай лоамара аренашка ӀокӀалбувлача хана укхаза эггара хьалха ваха хайнар Малсаганаькъан ГӀойтмара (ГӀойте) ГӀайрбик ва. Цу хана цо дегӀа́ цӀа хӀанз а да́гӀаш да Яндаре, цунга хьажа нах а ухаш. Дукха хӀама ца эшаш ши бӀаь шу доал цу цӀен[4].
Инфраструктура[тоаде | тоаде чура]
Яндаре кхо ишкол я, культура цӀенош да, кхы а административни гӀишлош а я. Яндаре юрта юкъара рузбан маьждиг дегӀад 1900 шераш долалуш. Тахан а цига керда хьалдаь доккха маьждиг дагӀа ерригача юрто рузба а деш.
Баха нах[тоаде | тоаде чура]
Яндаре бах: Барханой, Галай, ГӀоандалой, Йовлой, Коазой, Малсаганаькъан, Местой, ТӀоаршхой, Хьоашаланаькъан, Цхьорой, ЦӀечой, иштта кхыбараш а. Яндаре дукха боккхий нах бах, унах цӀена а болаш, моллагӀа хаьттача хӀаманна дала жоп а долаш, цудухьа яндархой гӀулакх оамалца да аьнна лоархӀ[4].
| Бахача наьх дукхал | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1926[5] | 2002[6] | 2006[7] | 2007[7] | 2008[7] | 2009[7] | 2010[8] |
| 2185 | ↗10 631 | ↗10 975 | ↗11 063 | ↗11 254 | ↗11 392 | ↘7980 |
| 2011[8] | 2012[8] | 2013[8] | 2014[9] | 2015[10] | 2016[11] | 2017[12] |
| ↗8009 | ↗8155 | ↗8251 | ↗8456 | ↗8619 | ↗8680 | ↗8786 |
| 2018[13] | 2019[14] | 2020[15] | 2021[16] | 2022[2] | ||
| ↗8849 | ↗9088 | ↗9206 | ↗9378 | ↗9537 | ||
- Къамаш
Ерригача Россе 2010 шера бахархой дӀаязбарах[17]:
| № | Къам | Дукхал, саг. | Да́къа |
|---|---|---|---|
| 1 | гӀалгӀай | 7873 | 98,66 % |
| 2 | кхыбадараш | 107 | 1,34 % |
ЦӀихеза баха нах[тоаде | тоаде чура]
- Хьоашаланаькъан Татре Ӏаьла — гӀалгӀай цӀихеза оазархо
- ЧӀасанаькъан Бози-Хьажий ГӀайтакха
Белгалдаккхар[тоаде | тоаде чура]
- ↑ Военно-топографическая пятиверстная карта Кавказского края 1926 года. etomesto.com (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 11.06.2022.
- ↑ 2,0 2,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2022 года Федеральная служба государственной статистики (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 26.04.2022.
- ↑ Карта Чечни и Ингушетии (rar) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар) (не ранее 1995). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 2.01.2010. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 18.02.2012. Объём 8 МБ.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Айюбов, 2019.
- ↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (эрс.). Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 3.02.2012.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Численность населения республики Ингушетия по населённым пунктам 2006-2012 года (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.10.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.10.2013.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Оценка численности населения 2010-2013 (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 23.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 23.08.2014.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 2.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.08.2014.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 6.08.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 6.08.2015.
- ↑ Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 8.08.2016. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 8.08.2016.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (эрс.) (31 кӀимарса 2017). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2017. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 31.07.2017.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.07.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 26.07.2018.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2019. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.05.2021.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.10.2020. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.10.2020.
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 27.04.2021. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.05.2021.
- ↑ ВПН том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком Республики Ингушетия (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 26.12.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 6.03.2016.
Литература[тоаде | тоаде чура]
- И. Айюбов. Яндарера гӀулакхаш // «Сердало» : газет. — 2019. — маьцхали 24 дийнахьа (№ № 124 (12259)).