Шолж
| Шолж | |
|---|---|
| эрс. Сунжа, хӀир. Сунжæ, нохч. Соьлжа хи, кум. Сююнч-су | |
 | |
| Экам | |
| ДӀоахал | 278 км |
| Бассейн | 12 000 км² |
| ДӀадодача хин дукхал | 82,9 м³/с (Брагуны) |
| Водоток | |
| Хин корта | |
| • Хьадолалу моттиг | Ушкорт[1], ГӀалгӀайче |
| • Лакхал | 1200 м |
| • Координаташ | 42°55′37″ с. ш. 44°52′54″ в. д.HGЯO |
| Хин даьрже | Тийрк |
| • Кхоачалу моттиг | Брагуны (Нохчийче) |
| • Лакхал | 28 м |
| • Координаташ | 43°26′27″ с. ш. 46°08′05″ в. д.HGЯO |
| Хин мухале | 1,2 м/км |
| Хий дода моттигаш | |
| Хин система | Тийрк → Къаспий форд |
|
|
|
| Мата | |
| Регионаш | ХӀирийче, ГӀалгӀайче, Нохчиче |
| ГВР чура код | 07020001112108200005420[2] |
|
|
|
 Медиафайлаш Викиларма чу | |
Шолж, е Шолжа[3], е Шолжа-хий (да) (эрс: Сунжа, нохч. Соьлжа хи[4], хӀир. Сунжæ[5], гӀумк. Сююнч-сув[6]) — Даькъастен малхбоалерча даькъера дода хий; Тийрка аьтта га. 278 км дӀаьха да, бассейна майда — 12 000[7] км² я. Керттерча Кавказа дукъа гӀинбухерча босен тӀа, ГӀалгӀайчен доазона тӀа, дӀадолалу, 1200 метр лакха. Юртбоахамаша кхашта хий детташ леладу.
Хий дахар[тоаде | тоаде чура]
Ушкорт яхача лоаман шанашкара доагӀ, цигара Учхутий[таржам де деза] аргӀенаш тедаш Сугулты[таржам де деза] Шолжа-кертани юкъе улача чӀоже дода. ДӀахо ГӀалгӀайчен лаьтташка гӀолла 37 километра хьо ший никъ. Экажакъонгий-Юрта кхаьчача масайтта тоатолгах декъа а денна 12 километра Илдарха-ГӀалагахьа дода. Укхаза малхбоалехьа а дийрзе Закан-Юрта кхоач, цигара 85 километра дахача Тийрках кхета[8].
Оттам[тоаде | тоаде чура]
Шолжа хий дукха хул. Ца хаддаш догӀа делхаш хилча 4 метр айлу. Хий эггара лакхагӀа бекарга бетта хул, хӀана аьлча, цу хана дукха догӀаш а хул, Ӏай дийлха лоа а даш.
XIX—XX бӀаьшерашка дерригача хих ша бора (хий геттара сиха долча меттигаш ца лаьрхӀача). Кхыметтел ший кечалаши, герзи тӀехьа эрсий бӀу Шолжарча ша тӀа гӀолла дехьа бувлаш моттигаш хиннай[8], хӀаьта тӀехьарча итт шерашка хих ша бац, Кавказа мехкал меладеннадаь.
Пайда эцар[тоаде | тоаде чура]
XIX бӀаьшаре нохчаша Шолжа бердаш тӀара хьу а тедаш бӀаьсте хий айделча ГӀизларе Ӏоихийтад[8].
Вай заман Шолжа хий кхашта детта, иштта цу чура чкъаьрий а лувц.
Ганаш[тоаде | тоаде чура]
Шолжа йисте яда нах баха моттигаш[тоаде | тоаде чура]
Шолжа тӀа яьдаш я:
- Пхьеш — Нана-Наьсаре, Илдарха-ГӀала, Шолжа-Пхье, Шолжа-гӀала, Гумса.
- Юрташ — Комгарон, Ахки-Юрт, Экажакъонгий-Юрт, Буро-КӀале, Пхьилекъонгий-Юрт, Эбарг-Юрт, Серноводская, Давыденко, СаьмуӀашке, Закан-Юрт, Хамби-Ирзи, Кулары, Алхан-Кала, Алхан-Юрт, Петропавловская, Ильиновская, Брагуны.
Поштагахьа[тоаде | тоаде чура]
Белгалдаккхар[тоаде | тоаде чура]
- ↑ Устаев А.Л. «География Чеченской Республики» 8-9 кл., Грозный, 2011, стр.20
- ↑ Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 8. Северный Кавказ / под ред. Д. Д. Мордухай-Болтовского. — Л.: Гидрометеоиздат, 1964. — 309 с.
- ↑ Барахоева, Кодзоев, Хайров, 2016, с. 34, 327.
- ↑ Карасаев А. Т., Мациев А. Г. Русско-чеченский словарь. — М.: Русский язык, 1978. — 728 с. — С. 728
- ↑ Гацалова Л. Б., Парсиева Л. К. Большой русско-осетинский словарь ИПО СОИГСИ, Владикавказ 2011—687 с.
- ↑ Русско-кумыкский разговорник, Русча-къумукъча къылавуз, А. М. Аджиев, К. С. Кадыраджиев, статья «Сунжа» 1992
- ↑ Государственный водный реестр. Река Сунжа (эрс.). textual.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Минприроды России (29 тушола 2009). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 20.12.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 29.03.2009.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Берже А. П. «Чечня и чеченцы», Тифлис, 1859, стр.8
Литература[тоаде | тоаде чура]
- Сунжа // Доккха советий энциклопеди : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Барахоева Н. М., Кодзоев Н. Д., Хайров Б. А. Ингушско-русский и русско-ингушский словарь терминов / Отв. ред.: Н. М. Барахоева, д.филол. н., профессор. Реценз: Т. В. Жеребило, д.пед.н., М. М. Султыгова, д.филол.н.. — Ингушский научно-исследовательский институт гуманитарных наук им. Ч. Э. Ахриева. — Назрань: ООО «Кеп», 2016. — 618 с. — 500 экз.