Ахкий-Юрт
(«Ахки-Юрт» яхачунгара дӀасалостам ба)
| Юрт | |
| Ахкий-Юрт | |
|---|---|
| эрс: Сунжа, Ахки-Юрт хӀир. Сунжæ | |
 | |
| 43°03′42″ с. ш. 44°49′05″ в. д.HGЯO | |
| Паччахьалкхе |
 Россе Федераци |
| Федерацен субъект | ХӀирийче |
| Муниципальни шахьар | ГӀалме |
| Юрта хьисапе моттиг | Ахкий-Юрта |
| Тархьари географии | |
| Йиллай | 1859 |
| ХьалхагӀа хинна цӀераш |
эрсий меттала: 1859 кхачч. — Ахки-Юрт 1920 кхачч. — Сунженская 1944 кхачч. — Ахки-Юрт |
| Лакхал | 685[1] м |
| Ӏалама лоаттам | гӀаьххьа |
| Сахьата оаса | UTC+3:00 |
| Бахархой | |
| Бахархой | ↗12 114[2] саг (2020) |
| Къамаш | хӀирий |
| Динаш | православхой |
| Катойконим | ахкиюртахой |
| Паччахьалкхен мотт | хӀирий, эрсий |
| Дагарга идентификатораш | |
| Телефоний код | +7 86738 |
| Пошта индекс | 363104 |
| Код ОКАТО | 90240870001 |
| Код ОКТМО | 90640470101 |
| Номер в ГКГН | 0053265 |
|
|
|
 Медиафайлаш Викиларма чу | |
.svg)
.svg)
Ахкий-Юрт, е Ахки-Юрт[3], иштта А́хка-Юрт[4] (эрс: Су́нжа, хӀир. Сунжæ[5]) — таханарча ХӀирийчен ГӀалме шахьаре улла юрт.
Юрта хьисапе моттиг Ахкий-Юрт яхача муниципальни кхоллама административни юкъ я.
Географи
[тоаде | тоаде чура]Юрт Шолжа аьрда берда тӀа улл Шолхех 10 км малхбоалехьеи, Бурох 16 км гаьнеи.
- Мехкал
Мехкал тӀуна гӀаьххьа да. Ӏа кӀаьда да, каст-каста дукха лоа ца дуллаш. Наджгоанцхой бетта юкъера йӀовхал +4,0°С хул. Аьхке йийкха хул, догӀаш а хул. КӀимарса бетта юкъера йӀовхал +21,0°С хул. Шера хулача йоачон дукхал 950 мм гарга хул. Йоачонаш ахнел дукхагӀа ахканарча бетташка хул.
Тархьар
[тоаде | тоаде чура]_districts_by_J._G%C3%BCldenst%C3%A4dt.jpg)
.png)
Ахкий-Юрт йиллар Йовлой тайпан хинна Аьже́ А́хка ва. 1859-ча шера гӀазкхаша гӀалгӀай кхычахьа дӀакхолха а баь «Сунжа» (Сунженская) яха станица йиллай цу тӀа[6][7].
1876-ча шера Тийрка гӀазкхий зӀы вӀашагӀъеллачул тӀехьагӀа Ахкий-Юрта доккха киназ деттад кхертӀох, супача Николая цӀи а тилла. 1930-гӀа шераш долалуш долча хана Черноглазо гӀалгӀай автономе областе Далла духьалара кампани йолаяь хиннай, из ма йодда киназ а дохадаь хиннад цо[8].
БӀорахой тӀом дӀабаьнначул тӀехьагӀа, Тийрка областа къамай съездо баьча соцамах, гӀазкхий юртара ара а баьха юрт ГӀалгӀай автономе областа юкъе йихьай эрсий меттала Ахки-Юрт аьнна хинна цӀи метта отта а яь[9].. 1944-ча шера гӀалгӀай Сибаре Ӏобахийтачул тӀехьагӀа Ахкий-Юртах Сунжа аьнна цӀи а тилла́ ХӀирий АССРа лоаттаме дӀаеннай, цу хана денз ишта хьайоагӀаш а я.
Бахархой
[тоаде | тоаде чура]| Бахача наьх дукхал | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1914[10] | 1926[11] | 1959[12] | 1970[13] | 1979[14] | 1989[10] | 2002[15] | 2010[16] | 2011[17] |
| 5786 | ↘3794 | ↗6093 | ↘5853 | ↗6034 | ↘6012 | ↗11 346 | ↗11 715 | ↘11 681 |
| 2012[18] | 2013[19] | 2014[20] | 2015[21] | 2016[22] | 2017[23] | 2018[24] | 2019[25] | 2020[2] |
| ↗11 706 | ↗11 807 | ↗11 875 | ↗11 909 | ↗11 955 | ↗12 030 | ↗12 065 | ↗12 082 | ↗12 114 |
- Къамай лоаттам
2010-ча шера Ерригача Россе хьисап деш нах дӀаязбарах:[26]
| № | Къам | Дукхал, саг | Да́къа |
|---|---|---|---|
| 1 | хӀирий | 11 262 | 96,1 % |
| 2 | эрсий | 177 | 1,5 % |
| 3 | гуржий | 78 | 0,7 % |
| 4 | эрмалой | 62 | 0,5 % |
| 5 | кхыбараш/ белгалдаьдац | 136 | 1,2 % |
Эрсий православхой ди
[тоаде | тоаде чура]«Святого преподобного Романа Сладкопевца» яха киназ доалл юрта. 2009-ча шера супа дерзадаьд.
Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- ↑ Сунжа (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
- ↑ 2,0 2,1 Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.10.2020. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.10.2020.
- ↑ Здравомыслов, 1998, оа. 125.
- ↑ Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 38.
- ↑ Гацалова Л. Б., Парсиева Л. К. Большой русско-осетинский словарь ИПО СОИГСИ, Владикавказ 2011—687 с.
- ↑ Мартиросиан, 1933, оа. 76.
- ↑ Дахкильгов, 1991, оа. 32.
- ↑ В честь преподобного Романа Сладкопевца храм. (эрс.). russian-church.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 23.04.2020.
- ↑ Выселение казаков Сунженского отдела (1921 г.) (эрс.). sunzha.narod.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.04.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.04.2013. Архиве диллад 2013 шера бекарга 17 дийнахьа.
- ↑ 10,0 10,1 Население Северной Осетии. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.09.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 25.09.2013.
- ↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. (эрс.). Демоскоп Weekly. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.09.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 28.04.2013.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 29.12.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 29.12.2013.
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (эрс.). Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 3.02.2012.
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2010 года по РСО-Алания. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений и населённых пунктов
- ↑ Оценка численности населения муниципальных образований Республики Северная Осетия-Алания на 1 января 2011-2015 годов. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 4.05.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 4.05.2015.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла. Таблица 35. Массехана бахача наьх дукхала оценка 2012 шера наджгоанцхой бетта 1 денга. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.05.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 31.05.2014.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2012 шера наджгоанцхой 1 денга. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 16.11.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 16.11.2013.
- ↑ Таблица 33. Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2014 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 2.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.08.2014.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2015 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 6.08.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 6.08.2015.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2016 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (эрс.) (31 кӀимарса 2017). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2017. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 31.07.2017.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.07.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 26.07.2018.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2019. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.05.2021.
- ↑ Том4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 19.08.2013. Архиве диллад 2016 шера тушола 5 дийнахьа.
ТӀатовжамаш
[тоаде | тоаде чура]- Ахка-Юртарча ишколан мазаоагӀув (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам)
- Станица Сунженская (эрс.). www.gipanis.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 23.04.2020. Архиве диллад 2021 шера маьтсела 9 дийнахьа.
Литература
[тоаде | тоаде чура]- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
- Киреев Ф. С. Станица Сунженская // Из истории казачьих станиц Северной Осетии. — Владикавказ: Терские ведомости, 2016. — С. 106—113. — ISBN 978-5-904556-60-0.
- Здравомыслов А. Г. Осетино-ингушский конфликт: Перспективы выхода из тупиковой ситуации. — Москва: РОССПЭН, 1998. — С. 128. — ISBN 5-86004-177-2.
- Дахкильгов Ш. Э-Х. Происхождение ингушских фамилий : [рус.] : полев. исслед / Ред. А. А. Зязиков. — Грозный : «Книга», 1991. — 108 с.
- Мартиросиан Г. К. История Ингушии: Материалы. — Орджоникидзе : «Сердало», 1933. — 314 с.