Бекарга бутт
| Бекарга | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2024 шу | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Бе́карга бутт — гӀалгӀай ханорга биълагӀа бутт. ВӀаший нийслу Апрелаца — юле ханорга а григоре ханорга а биълагӀача беттаца. Шийна чу 30 ди долча ворхӀ беттаех цаӀ ба Бекарга бутт. Лаьтта ГӀинбухен ахбура тӀа бӀаьстен шоллагӀа бутт ба, Лаьттан ЗӀилбухен ахбура тӀа — гуйрен шоллагӀа бутт ба (ГӀинбухен ахбура Ардара бетта эквивалент).
ЦӀи
[тоаде | тоаде чура]Шера биълагӀча бетта цӀи гӀалгӀай меттала башх-башха йоалаяь хиннай хьалха дӀабаха́ча тайп-тайпарча тохкамхоша. Царна тӀа а товжаш хӀанзарча тохкамхоша шоашта хетачох нийсагӀа я аьнна массехк тайпара беттай цӀераш яр ГӀалгӀай Мехка дӀа-хьа яьржа лелаеш, вешта аьлча, массехк ханоргаш дар. Царех да, масала, Коазой Ӏийсас оттадаьр, ГӀалгӀай Ӏилман-тохкама институто оттадаьр, СелаӀад тептаро оттадаьр, Мерашканаькъан Султана оттадаьр[1]. 2022 шера ГӀалгӀайчен Мехкдаь распоряженеца официальни дӀачӀоагӀъяьй гӀалгӀай меттала беттай цӀераш[2], уж дукхагӀа вӀаший тарлуш я Мерашканаькъан Султана оттаяьча беттай цӀерашца. Мехка тайп-тайпара йолча организацештеи учрежденештеи хьийхад дӀачӀоагӀъяь йола беттай цӀераш лелае аьнна. Из бахьан долаш ГӀалгӀай Википеде а лаьрхӀад уж лелае.
| Шу | Автор | ЦхьоалагӀча бетта цӀи | Официальни тӀаэцар |
| 2001 | Коазой Ӏийса | Тушол | — |
| 2018 | «СелаӀад» тептар | — | |
| 2021 | ГӀалгӀай Ӏилман-тохкама институт | Тушоли бутт | — |
| 2022 | Мерашканаькъан Султан | Бекарга бутт[3] | — |
| 2022 | Бекарга бутт | ✔ |
МаӀан
[тоаде | тоаде чура]Бекарга бетта цӀи бекарг яхача оалхазарца ювзаенна я. Эрсий меттала «апрель» хьаяьннай лат: Aprīlis яхачох; цига цун маӀанаш да: «Афродитай бутт», «хьаделашбар», «маьлхо бӀохбешбар».
СедкъаӀилма
[тоаде | тоаде чура]ХӀанзарча заман григоре ханоргах Бекарга бетта 18-гӀа ди кхаччалца малх «Чкъаьрий» яхача седкъарче чу латташ хул, Бекарга 18-гӀча дийнахьа денз — «Ка» яхача седкъарче чу[4][5].
Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- ↑ Мерешков, 2022.
- ↑ Единая форма наименований месяцев календаря на ингушском языке, 2022.
- ↑ Мерешков, 2022, оа. 10.
- ↑ Цхьан шера Малхо го боаккха 12 доацаш, 13 седкъарче гӀолла. Керда седкъарчий гона хьарак — «Змееносец»
- ↑ Климишин И. А. Календарь и хронология. Изд. 3. М., Наука, 1990. С. 41
Литература
[тоаде | тоаде чура]- Мерашканаькъан Султан. ГӀалгӀай халкъан ханорг: хаттара тархьарга : [рус.] = Ингушский народный календарь: к истории вопроса // Сердало : газет. — 2022. — № 4 (12531) (3 февраля). — С. 10—12.
- Круглый год. Русский земледельческий календарь. — М: «Правда», 1989. ISBN 5-253-00598-6
- Народный Месяцеслов. — М: «Современник», 1992. ISBN 5-270-01376-2
