Тушола бутт
| Тушола бутт | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2023 шу | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Тушо́ла бутт — гӀалгӀай ханорга кхоалагӀа бутт. ВӀаший нийслу Ма́ртаца — юле ха́норга а григоре ха́норга а кхоалагӀча беттаца. Шийна чу 31 ди долча ворхӀ беттаех цаӀ ба Тушола бутт. Лаьттан ГӀинбухен ахбура тӀа бӀаьстен хьалхара бутт ба, Лаьттан ЗӀилбухен ахбура тӀа — гуйрен хьалхара бутт (ГӀинбухера ахбура Тов бетта эквивалент).
ЦӀи[тоаде | тоаде чура]
Шера кхоалагӀча бетта цӀи гӀалгӀай меттала башх-башха йоалаяь хиннай хьалха дӀабаха́ча тайп-тайпарча тохкамхоша. Царна тӀа а товжаш хӀанзарча тохкамхоша шоашта хетачох нийсагӀа я аьнна массехк тайпара беттай цӀераш яр ГӀалгӀай Мехка дӀа-хьа яьржа лелаеш, вешта аьлча, массехк ханоргаш дар. Царех да, масала, Коазой Ӏийсас оттадаьр, ГӀалгӀай Ӏилман-тохкама институто оттадаьр, СелаӀад тептаро оттадаьр, Мерешканаькъан Султана оттадаьр[1]. 2022 шера ГӀалгӀайчен Мехкдаь распоряженеца официальни дӀачӀоагӀъяьй гӀалгӀай меттала беттай цӀераш[2], уж дукхагӀа вӀаший тарлуш я Мерешканаькъан Султана оттаяьча беттай цӀерашца. Мехка тайп-тайпара йолча организацештеи учрежденештеи хьийхад дӀачӀоагӀъяь йола беттай цӀераш лелае аьнна. Из бахьан долаш ГӀалгӀай Википеде а лаьрхӀад уж лелае.
| Шу | Автор | ЦхьоалагӀча бетта цӀи | Официальни тӀаэцар |
| 2001 | Коазой Ӏийса | Муттхьол | — |
| 2018 | «СелаӀад» тептар | — | |
| 2021 | ГӀалгӀай Ӏилман-тохкама институт | Муттхьал бутт | — |
| 2021 | Коазой Нурдин | Тушола бутт[3] | — |
| 2022 | Мерешканаькъан Султан | Тушола бутт[4] | — |
| 2022 | Тушола бутт | ✔ |
МаӀан[тоаде | тоаде чура]
Тушола бетта цӀи тушолкотам яхача оалхазарца ювзаенна я. Эрсий меттала «март» а, ингал: March а хьаяьннай лат: Mārtius mēnsis яхачох; цига цун маӀан да — «Марсий бутт».
СелкъаӀилма[тоаде | тоаде чура]
ХӀаназарча заман григоре ханоргах тушола бетта 11-гӀа ди кхаччалца малх «КӀудал» яхача седкъарче чу латташ хул, тушола бетта 11-гӀча дийнахьа денз — «Чкъаьрий» яхачун чу[5][6].
Белгалдаккхар[тоаде | тоаде чура]
- ↑ Мерешков, 2022.
- ↑ Единая форма наименований месяцев календаря на ингушском языке, 2022.
- ↑ Кодзоев, 2021, с. 231.
- ↑ Мерешков, 2022, с. 10.
- ↑ Цхьан шера Малхо го боаккха 12 доацаш, 13 седкъарче гӀолла. Керда седкъарчий гона хьарак — «Змееносец»
- ↑ Климишин И. А. Календарь и хронология. Изд. 3. М., Наука, 1990. С. 41
Литература[тоаде | тоаде чура]
- Кодзоев Н. Д. Русско-ингушский словарь / Ред. Р. Р. Хайрова, к. филол. н.; рец. З. Х. Киева, д. филол. н. — Справочно-энциклопедическое издание. — Ростов-на-Дону: Типография «Лаки Пак», 2021. — 656 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-906785-55-8.
- Круглый год. Русский земледельческий календарь. — М: «Правда», 1989. ISBN 5-253-00598-6
- Мерешков С. Ингушский народный календарь: к истории вопроса // Сердало : газет. — 2022. — февраля 3 дийнахьа (№ 4 (12531)). — С. 10—12.
- Народный Месяцеслов. — М: «Современник», 1992. ISBN 5-270-01376-2
