Чулоацамага гӀó

Цхьорой

Википеди материал
Тайпа
Цхьорой
Раса Европеоидаш: Кавкасионаш
Юкъара хоам
Ди Ислам
Мотт ГӀалгӀай мотт
Йоазув ГӀалгӀай йоазув
Юкъеболх ГIалгIай
Чулоац 33 никъ[⇨]
ХӀанз баха моттиг
Хьалха баьха моттиг
ГӀалгӀайче: Цхьори

Цхьоррой, Цхьорой шахьар[⇨] (эрс: Цоринцы, Цоринское общество[⇨]) — гӀалгӀай къаман тархьаре хинна юкъарло; ГӀалгӀайчен юкъерча бӀаьшерий шахьар; тахан — гӀалгӀай тайпа[⇨]. Цхьорой хьабаьнна а баьха а моттиг гӀалгӀай лоамара Цхьори я[⇨]. Тайпа 33 наькъах декъалу[⇨].

ГӀалгӀай меттала цхьорой аьнна цӀи йоаккхаш ба, уж хьабаьннача Цхьорех хьаьяннай из цӀи[1]. Эрсий меттала тайпа дувцаш хилча Цороевы оал, шахьар, юкъарло ювцача маӀане а, Цхьоре ба́хараш аьнна маӀан долаш а Цоринцы оал.

Цхьорой шахьар гӀалгӀай шахьарех цаӀ я[К. 1].

1832-ча шера инарал Г. В. Розен хьалха а ваьнна тӀеман экспедицеца Цхьорой шахьаре Ӏочувена хиннав[2]. 1838-ча шера цо цхьорой «гаьннара гӀалгӀай къам» (эрс: дально-галгаевский народ) аьнна хьоахабаьб. 1851-ча шера хиннача хьалах, Цхьорой шахьар 2 кхаьлахи 3 эйлахи латташ хиннай, 87 ков а долаш, ва́хаш 774 саг а волаш (390 — маӀа саги, 384 — кхалсаги)[3].

Эрсече бӀорахой тӀом хиннача хана 1919-ча шера тов бетта ЛоӀамхой эскаро ультиматум оттаяь хиннай кхаькхалоштеи цхьороштеи кӀеззига мара ха ца юллаш, цу эскара́ юкъе́гӀоргболаш дошлой хьаба́ аьнна амар даь хиннад, цхьабакъда кхаькхалойи цхьоройи цхьаккха дича а, из кхоачадергдолаш хиннабац[4].

Тайпа хьадаьннад Цхьори яхача кхаьлера. Цун цӀерца ювзаенна тайпан цӀи[5]. Цхьори керттера кхаьлл хиннай тархьаре шийна гонахьа хьахиннача шахьара — «Цхьорой шахьар» оалаш хиннад цох. Цу хӀаманца дувзаденна да гӏалгӏай меттала «Цхьорой» яхача деша ши маӀан хилар:

  1. Цхьорой — тайпа белгалдеш термин я;
  2. Цхьорой — шахьар белгалъеш термин я, юкъерча бӀаьшерашка ГӀалгӀайче хинна[6].

Цхьорой шахьар е пхьанаш чулоацаш хиннай[К. 2]:

Амиевы
Аминаькъан
Бадиевы
Баденаькъан
Батыговы
Батиганаькъан
Батыровы
Баьтаранаькъан
Бекботовы
Бекботанаькъан
Бурсаговы
Берсановы
Берсанаькъан
Бисаевы
Бисанаькъан
Бобхоевы/Бапхоевы
Ганижевы
ГӀаьнажанаькъан
Гемиевы
Татиевы • Таьтанаькъан
Хасиевы • Хасенаькъан
Даурбековы/Доурбековы
Доврбиканаькъан
Дзагиевы/Загиевы
ЗагӀенаькъан
Дзангиевы/Зангиевы
Зангенаькъан
Дзейтовы/Зейтовы
Дзейтанаькъан
Дзугаевы/Дзугиевы
Мейриевы
Мейренаькъан
Миниевы
Мякиевы
Маькенаькъан
Могушковы
Могушканаькъан
Тебоевы
Тебонаькъан
Арсамаковы • Арсмаканаькъан/Фаланаькъан
Точиевы
Тоачанаькъан
Ханакиевы
Ханкенаькъан
Хатаевы
Хашиевы
Хаьшанаькъан
Цунтоевы
ЦӀунтонаькъан
Батажевы • Батажанаькъан
Битиевы • Битенаькъан
Чагиевы/Чегиевы
ЧхьагӀийнаькъан
Чариевы/Чориевы
Чоранаькъан

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
Комментареш
  1. См. Кушева, 1963, оа. 65, 368; Крупнов, 1971, оа. 24; Волкова, 1973, оа. 160; Павлова, 2012, оа. 56
  2. Улга чу боалабаь хоам гулбаьб дукхагӀча даькъе архивни материалашта тӀатовжаш: «Список жителям Горского участка Ингушевского округа, с показанием противу каждого кто, сколько имеет собственной своей пахотной сенокосной дней земли» (ЦГА РСО-А. Ф. 262. Оп. 1. Д. 77. Л. 76 об—92 об.)[7], «Список горских аулов Кубанской и Терской областей»[8]. Улга чу боалабаь хоам дукхагӀча даькъе Дахкилганаькъан Шукре [9] балха́и массехк сага дакъа лоацаш ГӀалгӀай гуманитарни Ӏилмай Ӏилман-тохкама института «Ономастикон Ингушетии» [10] яхача балха́и тӀа а товжаш оттабаь ба.
Хьасташ

Литература

[тоаде | тоаде чура]

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]