Чулоацамага гӀó

Шолжа

Шолжа (хий)» яхачунгара дӀасалостам ба)
Шолжа
эрс. Сунжа, хӀир. Сунжæ, нохч. Соьлжа хи, кум. Сююнч-су
Экам
ДӀоахал 278 км
Бассейн 12 000 км²
ДӀадодача хин дукхал 82,9 м³/с (БоргӀане)
Водоток
Хин корта  
 • Хьадолалу моттиг Ушкорт[1], ГӀалгӀайче
 • Лакхал 1200 м
 • Координаташ 42°55′37″ с. ш. 44°52′54″ в. д.HGЯO
Хин даьрже Тийрк
 • Кхоачалу моттиг БоргӀане (Нохчиче)
 • Лакхал 28 м
 • Координаташ 43°26′27″ с. ш. 46°08′05″ в. д.HGЯO
Хин мухале 1,2 м/км
Хий дода моттигаш
Хин система Тийрк → Къаспий форд

Мата
Регионаш ХӀирийче, ГӀалгӀайче, Нохчиче
ГВР чура код 07020001112108200005420[2]
Шолжа (Нохчиче)
Голубая точка — хин корта
исток
Синяя точка
устье
Викилармий логотип Медиафайлаш Викиларма чу

Шолжа[3][4][5], е Шолж[6][7], е Šuolz[8], иштта Шолжа-хий[75 ди даьннад хьаст белгал ца бу] е Šolž-(xij)[9] (да) (эрс: Сунжа, нохч. Соьлжа хи[10], хӀир. Сунжæ[11], гӀумк. Сююнч-сув[12]) — Даькъастен малхбоалерча даькъера дода хий; Тийрка аьтта га. 278 км дӀаьха да, бассейна майда — 12 000[13] км² я. Керттерча Кавказа дукъа гӀинбухерча босен тӀа, ГӀалгӀайчен доазона тӀа, дӀадолалу, 1200 метр лакха. Юртбоахамаша кхашта хий детташ леладу.

Хий дахар

[тоаде | тоаде чура]
Тийрка бассейн

Ушкорт яхача лоаман шанашкара доагӀа, цигара УшхотӀен аргӀенаш тедаш Сугулты[таржам де деза] Шолжа-кертани юкъе улача чӀоже дода. ДӀахо ГӀалгӀайчен лаьтташка гӀолла 37 километра хьо ший никъ. Экажакъонгий-Юрта кхаьчача, масайтта тоатолах декъа а делийя, 12 километра Илдарха-ГӀалагахьа дода. Укхаза малхбоалехьа а дийрзе Закан-Юрта кхоач, цигара 85 километра дахача Тийрках кхет[14].

Шолжа хий дукха хул. Ца хаддаш догӀа делхаш хилча 4 метр айлу. Хий эггара лакхагӀа бекарга бетта хул, хӀана аьлча, цу хана дукха догӀаш а хул, Ӏай дийлха лоа а даш.

XIX—XX бӀаьшерашка дерригача хих ша бора (хий геттара сиха долча меттигаш ца лаьрхӀача). Кхыметтел ший кечалаши, герзи тӀехьа эрсий бӀу Шолжарча ша тӀа гӀолла дехьа бувлаш моттигаш хиннай[14], хӀаьта тӀехьарча итт шерашка хих ша бац, Кавказа мехкал меладеннадаь.

Пайда эцар

[тоаде | тоаде чура]

XIX бӀаьшаре нохчаша Шолжа бердаш тӀара хьу а тедаш бӀаьсте хий айделча ГӀизларе Ӏоихийтад[14].

Вай заман Шолжа хий кхашта детта, иштта цу чура чкъаьрий а лувц.

Шолжа йисте яда нах баха моттигаш

[тоаде | тоаде чура]

Шолжа тӀа я́даш я:

Поштагахьа

[тоаде | тоаде чура]
«Шолжа-ГӀала. Шолжа бердаш». СССР-а конверт. 1965 шу.
«Шолжа-ГӀала. Шолжа бердаш». СССР-а конверт. 1972 шу.
«Шолжа-ГӀала. Гостиница „Чайка“». СССР-а конверт. 1974 шу.

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. Устаев А.Л. «География Чеченской Республики» 8-9 кл., Грозный, 2011, стр.20
  2. Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 8. Северный Кавказ / под ред. Д. Д. Мордухай-Болтовского. — Л.: Гидрометеоиздат, 1964. — 309 с.
  3. Барахоева, Кодзоев, Хайров, 2016, оа. 30.
  4. Кодзоев, 2021, оа. 560.
  5. Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 49.
  6. Мальсагов, 1963, оа. 149.
  7. Оздоев, 1980, оа. 831.
  8. Генко, 1930, оа. 690.
  9. Užax n., 1927, оа. 145.
  10. Карасаев А. Т., Мациев А. Г. Русско-чеченский словарь. — М.: Русский язык, 1978. — 728 с. — С. 728
  11. Гацалова Л. Б., Парсиева Л. К. Большой русско-осетинский словарь ИПО СОИГСИ, Владикавказ 2011—687 с.
  12. Русско-кумыкский разговорник, Русча-къумукъча къылавуз, А. М. Аджиев, К. С. Кадыраджиев, статья «Сунжа» 1992
  13. Государственный водный реестр. Река Сунжа (эрс.). textual.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Минприроды России (29 тушола 2009). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 20.12.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 29.03.2009.
  14. 14,0 14,1 14,2 Берже А. П. «Чечня и чеченцы», Тифлис, 1859, стр.8

Литератута

[тоаде | тоаде чура]

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]