Пха

Пха (ба), дукх.т. — пхаьнаш (да) (эрс: вена, лат: vena) — дог долчахьа цӀий лела миа. Пхаьнашка цӀий кхоач капиллярашта тӀехьа доагӀача пхалгашкара. Деррига пхаьнаш цхьана хьаийцача пхаьний система хьахул, хӀаьта из ше дега-миай системай да́къа да. Пхаьнаша цӀий дог долчахьа кхухь, хӀаьта цӀий дегагара кхухьача миаех артереш оал.

ГӀалгӀай меттала «пха» яха дош цкъаза шера маӀан долаш хул. Пхаьнаш оал дегӀа тӀа ӀотӀахьежача гуш долча миаех, хӀаьта уж хилац «венаш» мара, цудухьа эрсий а, кхыча къаман метташка а леладеш долча "вена яхача дешаца дӀачӀоагӀденнад цун маӀан. Цул совгӀа декъа пхаьнаш (эрс: сухожилия) а хул, уж да дулх тӀехкаца вӀашагӀхотта кӀада.

ДукхагӀа йолча хана, пхаьнашка гӀолла пхаьний цӀий лел, амма массадолча пхьаьнашка гӀолла кӀора миста газ йоалла пхаьний цӀий лел аьнна а́лар нийса дац, иззамо дерригача артерешкара цӀий кислород йоалла артерий цӀий да яхар а дац бакъ. Хьо́кхама́, пехкий пхаьнаша дегагахьа артерий цӀий кхухь, хӀаьта пехкий артереша дегагара пехкашка пхаьний цӀий кхухь. Цу тайпара хьал да хи-тӀоара цӀонгара пхаьний а (эрс: пупочные вены).

ДегӀа чу цхьайолча моттигашка пхаьнаш дӀа-хьа декъалу капиллярий ма́за хьа а беш, тӀаккха юха хьавӀашагӀкхет пхаьний хьоарсам (эрс: венозное русло) хьа а хулийташ. Лорий Ӏилма чу лат: rete mirabile venosum — «тамашийна пхаьний ма́за» аьнна цӀи йоаккх цу тайпарча пхаьнех. Масала, дийхка чу а хул уж (дийхка наӀарий пха аьнна цӀи йолаш), гипоталамуса чу а хул. Тамашийна мáзаш иштта теркам тӀабахийта безаш да, царна чу цӀийна лелам геттара лаьгӀлуш боландаь^[1].

Флеболóги яхаш да пхаьнаш тохкаш дола Ӏилма. Къаьстта аьлча, цо тохк пхаьний лоаттами, цар функцеши, цар лазараши, уне-айпе дола хьа́лаши, иштта пхаьнашта таллар дара а, профилактика яра а, дарба дара а наькъаш^[2].

Юкъара экам

Артереша организма маьженашкеи кӀадашкеи цӀий дӀатӀакхухь, хӀаьта пхаьнаша цӀий юхакхухь: маьженашкареи кӀадашкареи дог долча оагӀорахьа. Пхаьнаш шоайла дукха вӀашагӀкхеташ хул аностомозаш еш (дукхагӀча даькъе маьженашта йисте хул уж анастомозаш), хӀаьта аностомозаш мел дукха мара ца хилара, юххера цаӀ шоллагӀчоа а кхеташ, деррига пхаьнаш вӀашагӀкхийтте лакхерчеи лохерчеи даьссача пхаьнашца хотталу^[3].

Пхаьнаш хул тӀереи (е тӀехен) кӀоаргеи. Уж а вожаш а шоайла чӀоагӀа дукха аностомозаш еш хувтталу, цудухьа фуннагӀа хилча (масала, пхаьнашта чов яь е харцахьа алар бахьан долаш пха тоӀабаь хилча) пхаьнашкара цӀий дӀаэца аьттув хул.

ТӀера пхаьнаш цӀека кӀала да́д, цӀока тӀа ӀотӀахьежача бӀаргагуш хул уж каст-кастта. Тайп-тайпара лорий манипуляци еш хилча тӀерача пхаьнашца бу болх (масала, пхаьнашкара цӀий эцаш хилча е тӀадамашк оттаеш хилча).
КӀоарга пхаьнаш артерешца цхьана долх пхьидашта юкъеи кӀалеи, цудухьа цӀераш цхьатарра хул цар дукхагӀа йолча хана. Цу моча моттигашка артереши, пхаьнаши, нерваши цхьана долхандаь, царех массанех кхы а миай-нервий курсаш оал (эрс: сосудисто-нервные пучки). ХӀара артери мел йода цунца цхьана 2-3 пха бо́д, цудухьа пхаьнаша шозза-кхозза дукхагӀа цӀий чулоац^[1].

Кхыча миай хьоарсама (эрс: сосудистое русло) ралсашка санна пхаьнашка цӀий лелара сухал цу пхаьний шоралга хьежжа хул, цудухьа эггара лаьгӀагӀа пхалгашка до́д цӀий (0,3—1,0 см/с), хӀаьта эггара сихагӀа даьссача пхаьнашка (эрс: полые вены) до́д (10—25 см/с).

Пхаьнашкара Ӏоткъам лоха ба — артерийчарел дикка лохагӀа. Цул совгӀа, тӀехар-Ӏена Ӏоткъамал лохагӀа а хила йиш йолаш ба из (сачуозача хана наькха чурча пхаьнашкеи, дегӀ уралаттача хана туте пхаьнашкеи).

Лоаттам

Пхаьний лоаттам артерийчунна тара ба, цхьабакъда, ший белгалонаш а я цун. Башхало хилар бахьан да царна чу цӀий вешта лелаш хилар: цӀийна Ӏоткъам а (эрс: кровяное давление) лаьгӀагӀа ба, ше цӀий а ле́л шорттигӀа.

Артерешца дусташ хилча, пхаьнаш шерагӀа да, из бахьан долаш миай хьоарсама (эрс: сосудистое русло) чу мел долча цӀийна 70 % пхаьнашка да. Пхаьний пе́наш диткъа да, цунга хьежжа цӀий ца хилча уж пенаш вӀашкалата йиш йолаш да, шоай къоасттаяь кеп ца хилар бахьан долаш. Цу тӀа, кхы башха о́залуш а дац уж, эластика компонент кӀезига йоалландаь.

Гистологи

Массехк чӀибал я цунга аьнна ала йиш я пхьаьний кӀадий лоаттамах, цхьабакъда артерий чӀибалашта юкъе къоасталуш санна атта дац пхаьнийчарна юкъе доазув къоастаде. Пхаьний кхо чӀибал белгалйоах: чуреи, юкъереи, тӀереи.

Пхаьний чухьнахьара чӀибал эндотелияхи эндотелия кӀаларча боалахи латт. Чура эластика хьоасий дукха дац.
Пхаьний юкъера чӀибал шаьрача пхьида оагилгех я. Артерешка санна бӀарчча цхьа боал ца беш, юкъ-юкъе хьоасий хотта кӀада доалаш дола къаьст-къаьстта дада курсаш эрс: пучки санна да. Эластин йоалла хьоасий кӀезига да.
ТӀера адвентице чӀибал пхаьна эггара сомагӀа бола боал ба. Коллагенахи эластинахи латташ дола хьоасий а, пхаьнаши нервий эленташи кхоабаш дола [[миаш]| а доахк цу чу. ДукхагӀа мел йолча хана пхаьнашта гонахьа уллача цамцача хоттача кӀадах (эрс: рыхлая соединительная ткань) чакх а ювл сома адвентици, пхаьнаш йисте да́дача кӀадашта дӀатӀачӀоагӀ а деш.

Пхаьнашка цӀий лелара бахьанаш

1. Дог деттадалар: Пхаьнашка цӀий лелара бахьанаш тайп-тайпара да, хӀаьта царна юкъе керттердар да дог деттадалар. Дего ший детталуча хана артерешка цӀий тувс. Артерешка гӀолла дерригача дегӀа́ Ӏочакхдоалл из сухалца. Из сухал бахьан долаш кислород йоалла цӀий маьженашка дӀакхаьчийта́ ца Ӏеш — Ӏо ца соцаш бӀеха пхаьний цӀий а ийце́ дог долчахьа дӀайолалу миаш — пхаьнаш. Артерешка хиннача сухалах да́къа пхаьнашка а дус, цудухьа цӀий лелаш хул.

2. Пхьидий фербои пхаьний ногӀараши: Пхьидий фербои (насос) пхаьний ногӀарашеи (лат: valvulae venosae) цӀий леларгахьа да́къа мишта лоац доашхаргдолаш, цкъахьалха хӀаранех къаьст-къаьстта хоам бе беза. Дегал лохагӀа доахкача пхаьнашка шоай ногӀараш да — ахбеттан ногӀараш (эрс: полулунные клапаны). НогӀараш, коанаӀараш мо, шишша доахк, цхьан оагӀарахьа мара хьаделлалац уж, цудухьа цкъа цу шин ногӀара цӀий Ӏочакхдаьлча юха а́радоалалац из ногӀараш дӀакъувлалундаь.

Пхьидаш лоацлуча хана (низ тӀабахийтача) шоашта чухьа долхаш дола пхаьнаш теӀаду цар.

НогӀараша цӀий леларгахьа гӀо мишта ду аьлча, дего цӀий тувсаш тӀабохийташ бола низ кхы массахана тоъаш хилац, хӀана аьлча дерригача де́гӀа гӀолла цӀий чакхдаьлча, цун сухал а Ӏоткъам а лохалу. Дега́ лакхера ӀодоагӀача пхаьнашта селлара хала мичад цӀий Ӏода́, из цӀий ши-шегӀа лакхера ӀокӀалаухандаь (Лаьттан тӀаозаро Ӏалашбу из болх), цхьабакъда кӀалара лакхехьа ши-шегӀа хьалъаха цӀийна аьттув бац. Укхаза на́къадувл хьалхагӀа хьоахадаь хинна ахбеттан ногӀараш. Пхьид лоац ма яллинге шийна чу доахка пхаьнаш теӀаду цар. Пхаьнаш тоӀадарца цхьана пхаьнашка до́даш дола цӀий а тоӀалу — цӀийна Ӏоткъам айлу. Пхьид мел ма яллинге (низ тӀа ца бахийтар бахьан долаш пхьидий хьоаса (эрс: мышечное волокно) йӀаьх ма яллинге) тоӀадаь лаьтта́ хинна цӀий лаьтта́чар дӀаэккх, хӀаьта тӀехьашкахьа из ца дахийта ногӀараш доахк. НогӀараш гартах хьа а деллалуш дӀакъувлалу, цудухьа цкъа хьалъайденна хинна цӀий юха ахац. Цудухьа кхы даха моттиг йоацаш хьалха а ийккхе, хӀара пхьидаш лоац а енна йӀаьх мел луча хана лагӀашта гӀолла санна цӀий дог долчахьа айлу.

Иштта а́ла доагӀ, дукхагӀа пхьид лоацъя мел латта цу пхаьнашкара Ӏоткъам айлулга. ХӀаьта Ӏоткъам айбаларо пхаьний пенаш ше́рду. Из бахьан долаш хул дукха цхьан метте латтача наьх когий пхаьнаш шерденна. Кога бедал дилла́ низ беш латтийтар зене да — пхаьнаш селлара шералу, цудухьа латта ца латташ лела веза — пхаьнаш шердалара профилактика я из. Нагахьа санна цу тайпара низ тӀа а ухийташ ногӀараша шоай болх вогӀагӀа бе́ долалой, лазар хул — пхаьнаш дувсадалар.

3. Садахара насос: Са хьачуозача хана наькха чура Ӏоткъам лохалу, наькха чура пхаьнаш шерлу, царна чура Ӏоткъам рт. бӀ. —5 мм кхаччалца лохлу. Отрицательни^{[таржам де деза]} Ӏоткъам бахьан долаш цӀий хьачуозалу, цудухьа дог долчахьа цӀий дӀадахийта аьттув хул (дукхагӀа Лакхерча даьссача пхаьн хула хӀама да). Лохарча даьссача пхаьн чу дикагӀа цӀий дохийташ новкъостал ду кера чура Ӏоткъам айбаларо ду. Амма бакъда, сахьал ма даьккханге Ӏоткъам ше хиннача дӀа а этте, пайда лохалу.

4. Дего хьачуозар: Дего ший аьттача оагилга чура пехкий артере чу цӀий дӀачукхессача, аьтта оагилг Ӏодоассалу, цудухьа тӀехьашкара цӀий чуо́з цо. ХӀаьта из цӀий аьттача дегтӀен чура чудоагӀ, тӀаккха вайна ма ха́рра аьттача дегтӀенах лакхереи лохереи даьсса пхаьнаш кхет. Из деррига Дега цикла систолеи (эккхадара фаза), сиха дизара фазеи йолча хана хул.

Пхаьний тайпаш

Пхаьнаш пхьидаш йолаши йоацаши хул.

Пхьидаш йоаца пхаьнаш

Пхьидаш йоаца пхаьнаш да́д айха пенаш долча маьженашкеи (чӀоагӀа хьаь пордув, тӀехкаш, Ӏинжарилга трабекулаш), бӀарга сетчатка чуи, кашилга чуи.

Пхьидаш йола пхаьнаш

Пхьидаш йолча пхаьнашка шаьрача пхьида оагилгаш еррига кхаь чӀибала чу йолаш я. ТӀерачеи чурчеи чӀибала чу шаьрача пхьида оагилгай курсаш дӀоахалла долх, хӀаьта юкъерча чу — кхесташ (циркулярни).

ЛоадамегӀа дола пхаьнаш

Организма эггара лоадамегӀа дола пхаьнаш:

Хьажа иштта

Белгалдаккхар

↑ ^1,0 ^1,1 Сапин М. Р., Билич Г. Л. Нормальная анатомия человека. — Учебник в 2-х книгах. — М.: Медицинское информационное агентство, 2010. — 480 (к. 1), 584 (к. 2) с. — ISBN 978-5-8948-1814-6.
↑ Шевченко Ю. Л., Лыткин М. И. . — М. — 1500 экз. — ISBN 978-5-225-04047-5.
↑ Привес М. Г., Лысенков Н. К. Сага анатоми. — 11-е тоадаьи эшар тӀатехаи. — Гиппократ. — 704 с. — 5000 экз. — ISBN 5-8232-0192-3.

ТӀатовжамаш

https://meduniver.com/Medical/gistologia/104.html
Книпович Н.М., Якобзон Л.Я. Вены // Брокгаузеи Ефронеи энциклопеден дошлорг : 86 томах латт (82 томи 4 тӀатохари). — СПб., 1890—1907.
Вены, болезни их // Брокгаузеи Ефронеи энциклопеден дошлорг : 86 томах латт (82 томи 4 тӀатохари). — СПб., 1890—1907.
Вены // Доккха советий энциклопеди : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.

Ло:Дега-миай система

[Сапин-1] 1,0 ^1,1 Сапин М. Р., Билич Г. Л. Нормальная анатомия человека. — Учебник в 2-х книгах. — М.: Медицинское информационное агентство, 2010. — 480 (к. 1), 584 (к. 2) с. — ISBN 978-5-8948-1814-6.

[2] Шевченко Ю. Л., Лыткин М. И. . — М. — 1500 экз. — ISBN 978-5-225-04047-5.

[3] Привес М. Г., Лысенков Н. К. Сага анатоми. — 11-е тоадаьи эшар тӀатехаи. — Гиппократ. — 704 с. — 5000 экз. — ISBN 5-8232-0192-3.

[1]

[2]

[3]