Чулоацамага гӀó

Дола-Коа

Пседах» яхачунгара дӀасалостам ба)
Юрт
Дола-Коа
эрс: Пседах, нохч. Доьлакоа
43°28′06″ с. ш. 44°34′14″ в. д.HGЯO
Паччахьалкхе  Россе Федераци
Федерацен субъект ГӀалгӀайче
Муниципальни шахьар МагӀалбика
Юрта хьисапе моттиг Дола-Коа
Юртда Узиев Хьажбийкара Асхьаб
Тархьари географии
Йиллай 1820 шу
ХьалхагӀа хинна цӀераш 1944 кхачч. — Дола-Коа
1957 кхачч. — Аланой-Юрт (Аланское)
Майда 3,00[1] км²
Лакхал 460 м
Ӏалама лоаттам юккъера тӀуна
Сахьата оаса UTC+3:00
Бахархой
Бахархой 6114[2] саг (2022)
Айххал 2038 саг/км²
Къамаш нохчий, гӀалгӀай, кхыбараш а.
Динаш сунний бусалба
Катойконим долакоарахо, долакоарахой
Паччахьалкхен мотт гӀалгӀай, эрсий
Дагарга идентификатораш
Телефоний код +7 8734
Пошта индекс 386332
Код ОКАТО 26215835001
Код ОКТМО 26615410101
Номер в ГКГН 0155322
Дола-Коа (Россия)
Дола-Коа
Москоа
Дола-Коа (ГӀалгӀайче)
Магас
Дола-Коа

Дола-Коа (эрс: Пседах, нохч. Доьлака[⇨]) — ГӀалгӀай Мехка МагӀалбика шахьар улла юрт.

«Юрта хьисапе моттиг Дола-Коа» яха муниципальни кхоллам хул цох шийна юкъе цаӀ мара йоаца пхьа а йолаш[3][4].

ГӀалгӀай меттала юрт Дола-Коа яхаш я, цкъаза Долакоа[5] аьнна язъю из. Нохчий меттала Доьлака[6] яхаш я юрта, йисте ба́хача гӀалгӀаша а цудухьа До́лка́ оал цох.

Эрсий меттала юрт Пседах яхаш я. Из цӀи гӀаьбартий меттала Псыдахэ яхача деша тӀара йоагӀа, хӀаьта из дош ше «хоза хий» яхаш маӀан долаш да[7].

Юрт йилла́лга лоархӀ 1820-ча шера[8] ЗӀамигача ГӀаьбартехьен лаьтта тӀа. Цигарча Бековичи-Черкасские яхаш болча аьлашкара ахчах хьаийцад из лаьтта, цул тӀехьагӀа, 1860-ча шерашка наьсархой шахьарах лоархӀаш хиннад эрсаша уж лаьтташ[9].

1865-ча шера хиннача хьалах Дола-Коа бахараш Тийркал дехьара хьалбаьхка нохчий ба а яхаш, черсий аьлашта ясакх телаш ба яхаш хиннаб[10].

1867-ча шера ГӀалгӀай тӀема округе Долакоара да́къа (эрс: Пседахский участок) вӀашагӀъеллай[11].

Н. Г. Волковас дӀаязбаьча нохчий оаламгахь дувцачох, хьалха укх лаьтташка бахаш черсий хиннаб, Верхний Кури (Ислами), Нижний Кури (Ахлонка)[таржам де деза] яха юрташ Ӏо а яхка́ дӀакхелхаб уж. Дола-Коан йисте хӀанз а латташ гӀаьбартий кашамаш да. ЙӀаьхача заманна Дола-Коа хила езача метте лакха йоархӀаш-къовхьаш хиннай, Шамала хана говра тӀа вагӀаш чакхвоалалуш хиннаяц ер моттиг. Ха-зама мел йода Нохчашкахьара хьал а ухаш эбаргаш ба́ха хувша болабеннаб укхаза. Иштта Оарштхой—Фарта ба́хаш хиннача пешхоех цхьа эбарг а венав укхаза хьал. Цул совгӀа Дола-Коа хайшаб Ӏалларой, гуной, билтой, энгеной, курчалой, кортой, шарой тайпий нах. Цул тӀехьагӀа Органой баьхкаб укхаза хьал, цхьа ха яьлча Мундара-Юрта дӀабахаб уж — хӀанзарча ЧӀулга-Юрта)[12].

1840-гӀа шераш долалуча хана Дола-Коарбараш раьза боацашше паччахьа Ӏаьдало гаьна доацаш гӀалгӀай Ӏохувшабаьб — цар Къаским йиллай[13].

1926-ча шера юрт ГӀалгӀай автономе областа Ачалкхен округа юкъ а хиннай, цунца хьана Дола-Ковна сельсовета юкъ а хиннай Дола-Коал совгӀа иштта 1920—1921-ча шерашка дийхка́ Восточный Советский, Дохолбер, Западный Советский, Мазаевский яха отараш а чулоацаш. Юрта цу хана латташ 344 боахами (325 ахархойи, 19 ахархой боацарийи) вахаш 1802 саги (884 маӀеи, 918 кхали)[8].

1944-ча шерага кхаччалца юрт Дола-Ковна шахьара административни юкъ йолаш хиннай Нохч-ГӀалгӀай АССРе. ГӀалгӀайи нохчийи мехках а баьха́ Нохч-ГӀалгӀай АССР йохаяьчул тӀехьагӀа эрсий меттала Пседах хинначара Аланское аьнна цӀи тиллай цох[14]. Нохч-ГӀалгӀай АССР 1957-ча шера меттаоттаяьчул тӀехьагӀа юрта цӀи меттаоттаяьй.

Дола-Коана йисте 2004-ча шера Берса́-Пхьера №1 йола ишкол хьаяьккха́ча террористий туп хиннай[15].

Бахархой

[тоаде | тоаде чура]
Бахача наьх дукхал
1926[16]2002[17]2006[18]2007[18]2008[18]2009[18]2010[19]
1802631265236590666367704606
2011[19]2012[19]2013[19]2014[20]2015[21]2016[22]2017[23]
4619475349095036520553695514
2018[24]2019[25]2020[26]2021[27]2022[2]
56445799593459846114


Бахархой айххал я 2038 саг/км².

Къамашцара лоаттам

СССРеи Эрсечени хьисап деш нах дӀаязбарах юрта къамий лоаттам хувцабалар:

Хьисап даь шу 1939 шу[28] 1970 шу[29] 2002 шу[30] 2010 шу[31]
нохчий 1804 (80,36 %) 2615 (79,22 %) 652 (10,33 %) 3807 (82,65 %)
гӀалгӀай 178 (7,93 %) 403 (12,21 %) 5485 (86,90 %) 760 (16,50 %)
эрсий 130 (5,79 %) 176 (5,33 %) 59 (0,93 %) 11 (0,24 %)
кхыбараш 133 (5,92 %) 107 (3,24 %) 116 (1,84 %) 28 (0,61 %)
берригаш 2 245 (100 %) 3301 (100 %) 6 312 (100 %) 4 606 (100 %)
Юрта дахача къамий лоаттам хувцабалара тархьар

1874-ча шера хиннача хьалах берригаш хӀана бац аллал юрта баьхараш нохчий хиннаб (1192 саг, 231 цӀенош)[32].

Советий хана 1926-ча шера хьисап деш нах дӀаязбаьчох Дола-Коа дукхагӀча даькъе нохчий бахаш йола юрт санна хьоахаяьй[33].

Цунца цхьана, хӀанзарча Эрсечен хьалхарча хьисап деш нах дӀаязбаьчох хинна хьал юхамаччахьа да — юрта бахараш дукхагӀча даькъе гӀалгӀай хиннаб. Цхьабакъда моттигерча администрацен официальни хоамо хьаяхачох юрта бахараш дукхагӀча даькъе нохчий хиннаб — из хиннад 2010-ча шерара хьисап деш нах дӀаязбаьчох хоам кепатеха арабаккхалехь[34].

Инфраструктура

[тоаде | тоаде чура]
  • Берий беш № 8 «Чебурашка» — Карла Маркса урам, 40а цӀ.[35].
  • № 7 йола юкъера юкъара дешар тела ишкол — Нурадилова урам, 35[36].
  • № 25 йола юкъера юкъара дешар тела ишкол — Школьни урам, 19а цӀ.[37].
  • Фельдшерий-акушерий пункт, кастта цох лерттӀа даькъ тӀара дарбанче хьаергйолаш я[38].
  • Товшхала цӀеноши, царна чу йола библиотекеи[38].

ЦӀихеза юртахой

[тоаде | тоаде чура]

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. База данных показателей муниципальных образований. Республика Ингушетия. Общая площадь земель муниципального образования
  2. 2,0 2,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2022 года Федеральная служба государственной статистики (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 26.04.2022.
  3. Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-рз «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа» (эрс.). docs.cntd.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  4. Поиск кодов ОКАТО. Сельское поселение Пседах, Малгобекский район (эрс.). www.ocato.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  5. Оздоев И. А. Русско-ингушский словарь: 40 000 слов / Под. ред. Ф. Г. Оздоевой, А. С. Куркиева. — М.: Русский язык, 1980. — 832 с. — С. 831.
  6. А. Г. Мациев, А. Т. Карасаев. Русско-чеченский словарь. — М., Русский язык, 1978. — 728 с. — С. 728.
  7. А. В. Твёрдый. Топонимический словарь Кавказа. Пседах (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  8. 8,0 8,1 Список населённых мест Ингушской автономной области, составленный по материалам Всесоюзной переписи населения 1926 года (эрс.). vivaldi.dspl.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  9. Сборник сведений о кавказских горцах. Вып. II. / Тифлис. 1869. С. 37-61. (эрс.). kumukia.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  10. ДОКЛАД № 29: Комиссии по правам личным и поземельным туземного; населения Терской области (№ 633). vostlit.info (4 октября 1865 года).
  11. Картоев Магомет Мусаевич. Ингушетия в политике российской империи на Кавказе. 19 векЛо:Ref-усский / Рецензенты: Л. М.Парова В. Х.Танкиев И. М.Сампиев. — Магас: Южный издательский дом, 2014г. — С. 277. — 604 с. — ISBN ISBN 978-5-98864-060-8.
  12. Волкова И. Г. Из северокавказской народной этногонии // Полевые исследования Института этнографии. — 1983. — С. 193.
  13. Ф. В.Тотоев. Общественный строй Чечни вторая половина 18- 40-е годы 19 векаЛо:Ref-усский. — Нальчик: ГП КБР Республиканский полиграфкомбинат им. Революции 1905г., 2009г. — С. 293. — 380 с. — ISBN ISBN 978-5-88195-977-7.
  14. В Президиум Верховного Совета РСФСР. Президиум Верховного Совета Северо-Осетинской АССР просит утвердить его постановление о переименовании населённых пунктов в новых районах, вошедших в состав Северо-Осетинской АССР… (эрс.). www.ingusheti.ge (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). (см. документ № 99)
  15. Послесловие к Беслану. Тезисы выступления заместителя председателя Совета Федерации, председателя Парламентской комиссии по расследованию причин и обстоятельств совершения террористического акта в городе Беслане Республики Северная Осетия — Алания 1-3 сентября 2004 года А. П. Торшина (эрс.). www.rg.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  16. Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
  17. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (эрс.). Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 3.02.2012.
  18. 18,0 18,1 18,2 18,3 Численность населения республики Ингушетия по населённым пунктам 2006-2012 года (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.10.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.10.2013.
  19. 19,0 19,1 19,2 19,3 Оценка численности населения 2010-2013 (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 23.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 23.08.2014.
  20. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 2.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.08.2014.
  21. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 6.08.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 6.08.2015.
  22. Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 8.08.2016. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 8.08.2016.
  23. Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (эрс.) (31 кӀимарса 2017). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2017. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 31.07.2017.
  24. Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.07.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 26.07.2018.
  25. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2019. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.05.2021.
  26. Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.10.2020. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.10.2020.
  27. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 27.04.2021. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.05.2021.
  28. Этнокавказ. Национальный состав населения Пседахского района по переписи 1939 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  29. Этнокавказ. Национальный состав населения Малгобекского района по переписи 1970 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  30. Этнокавказ. Национальный состав населения Малгобекского района по переписи 2002 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  31. ВПН, том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком Республики Ингушетия (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  32. Сборник сведений о Кавказе. Том V / Списки населённых мест Кавказского края / Ч. 1. Губернии: Эриванская, Кутаисская, Бакинская и Ставропольская и Терская область (эрс.). king13.ucoz.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). / Сост. Н. Зейдлицем. — 1879. — C. 445.
  33. Этнокавказ. Этнографическая карта территории современной Ингушетии (1926 г.) (эрс.). www.ethno-kavkaz.narod.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  34. Министерство экономического развития Республики Ингушетия. Паспорта населённых пунктов Республики Ингушетия. Паспорт с. п. Пседах (эрс.). ekonomri.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Архиве диллад 2021 шера тов 27 дийнахьа.
  35. Детский сад № 8 с. п. Пседах «Чебурашка» (эрс.). cheburashka.in.prosadiki.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Архиве диллад 2022 шера тушола 30 дийнахьа.
  36. ГКОУ «СОШ № 7 с. п. Пседах» (эрс.). edu2you.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  37. ГКОУ «СОШ № 25 с. п. Пседах» (эрс.). edu2you.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  38. 38,0 38,1 Программа комплексного развития социальной инфраструктуры сельского поселения Пседах Малгобекского муниципального района Республики Ингушетия до 2021 года и на период до 2033 года (эрс.). malgobek-rn.com (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]

Ло:Муниципальные образования Малгобекского района