Чулоацамага гӀó

Дола-Коа

Википеди материал
(«Пседах» яхачунгара дӀасалостам ба)
Юрт
Дола-Коа
эрс: Пседах, нохч. Доьлакоа
43°28′06″ с. ш. 44°34′14″ в. д.HGЯO
Паччахьалкхе  Россе Федераци
Федерацен субъект ГӀалгӀайче
Муниципальни шахьар МагӀалбика
Юрта хьисапе моттиг Дола-Коа
Юртда Узиев Хьажбийкара Асхьаб
Тархьари географии
Йиллай 1820 шу
ХьалхагӀа хинна цӀераш 1944 кхачч. — Дола-Коа
1957 кхачч. — Аланой-Юрт (Аланское)
Майда 3,00[1] км²
Лакхал 460 м
Ӏалама лоаттам юккъера тӀуна
Сахьата оаса UTC+3:00
Бахархой
Бахархой ↗6114[2] саг (2022)
Айххал 2038 саг/км²
Къамаш нохчий, гӀалгӀай, кхыбараш а.
Динаш сунний бусалба
Катойконим долакоарахо, долакоарахой
Паччахьалкхен мотт гӀалгӀай, эрсий
Дагарга идентификатораш
Телефоний код +7 8734
Пошта индекс 386332
Код ОКАТО 26215835001
Код ОКТМО 26615410101
Номер в ГКГН 0155322
Дола-Коа (Россия)
Дола-Коа
Москоа
Дола-Коа (ГӀалгӀайче)
Магас
Дола-Коа

Дола-Коа (эрс: Пседах, нохч. Доьлака[⇨]) — ГӀалгӀай Мехка МагӀалбика шахьар улла юрт.

«Юрта хьисапе моттиг Дола-Коа» яха муниципальни кхоллам хул цох шийна юкъе цаӀ мара йоаца пхьа а йолаш[3][4].

ЦӀераш

[тоаде | тоаде чура]

ГӀалгӀай меттала юрт Дола-Коа яхаш я, цкъаза Долакоа[5] аьнна язъю из. Нохчий меттала Доьлака[6] яхаш я юрта, йисте ба́хача гӀалгӀаша а цудухьа До́лка́ оал цох.

Эрсий меттала юрт Пседах яхаш я. Из цӀи гӀаьбартий меттала Псыдахэ яхача деша тӀара йоагӀа, хӀаьта из дош ше «хоза хий» яхаш маӀан долаш да[7].

Тархьар

[тоаде | тоаде чура]

Юрт йилла́лга лоархӀ 1820-ча шера[8] ЗӀамигача ГӀаьбартехьен лаьтта тӀа. Цигарча Бековичи-Черкасские яхаш болча аьлашкара ахчах хьаийцад из лаьтта, цул тӀехьагӀа, 1860-ча шерашка наьсархой шахьарах лоархӀаш хиннад эрсаша уж лаьтташ[9].

1865-ча шера хиннача хьалах Дола-Коа бахараш Тийркал дехьара хьалбаьхка нохчий ба а яхаш, черсий аьлашта ясакх телаш ба яхаш хиннаб[10].

1867-ча шера ГӀалгӀай тӀема округе Долакоара да́къа (эрс: Пседахский участок) вӀашагӀъеллай[11].

Н. Г. Волковас дӀаязбаьча нохчий оаламгахь дувцачох, хьалха укх лаьтташка бахаш черсий хиннаб, Верхний Кури (Ислами), Нижний Кури (Ахлонка)[таржам де деза] яха юрташ Ӏо а яхка́ дӀакхелхаб уж. Дола-Коан йисте хӀанз а латташ гӀаьбартий кашамаш да. ЙӀаьхача заманна Дола-Коа хила езача метте лакха йоархӀаш-къовхьаш хиннай, Шамала хана говра тӀа вагӀаш чакхвоалалуш хиннаяц ер моттиг. Ха-зама мел йода Нохчашкахьара хьал а ухаш эбаргаш ба́ха хувша болабеннаб укхаза. Иштта Оарштхой—Фарта ба́хаш хиннача пешхоех цхьа эбарг а венав укхаза хьал. Цул совгӀа Дола-Коа хайшаб Ӏалларой, гуной, билтой, энгеной, курчалой, кортой, шарой тайпий нах. Цул тӀехьагӀа Органой баьхкаб укхаза хьал, цхьа ха яьлча Мундара-Юрта дӀабахаб уж — хӀанзарча ЧӀулга-Юрта)[12].

1840-гӀа шераш долалуча хана Дола-Коарбараш раьза боацашше паччахьа Ӏаьдало гаьна доацаш гӀалгӀай Ӏохувшабаьб — цар Къаским йиллай[13].

1926-ча шера юрт ГӀалгӀай автономе областа Ачалкхен округа юкъ а хиннай, цунца хьана Дола-Ковна сельсовета юкъ а хиннай Дола-Коал совгӀа иштта 1920—1921-ча шерашка дийхка́ Восточный Советский, Дохолбер, Западный Советский, Мазаевский яха отараш а чулоацаш. Юрта цу хана латташ 344 боахами (325 ахархойи, 19 ахархой боацарийи) вахаш 1802 саги (884 маӀеи, 918 кхали)[8].

1944-ча шерага кхаччалца юрт Дола-Ковна шахьара административни юкъ йолаш хиннай Нохч-ГӀалгӀай АССРе. ГӀалгӀайи нохчийи мехках а баьха́ Нохч-ГӀалгӀай АССР йохаяьчул тӀехьагӀа эрсий меттала Пседах хинначара Аланское аьнна цӀи тиллай цох[14]. Нохч-ГӀалгӀай АССР 1957-ча шера меттаоттаяьчул тӀехьагӀа юрта цӀи меттаоттаяьй.

Дола-Коана йисте 2004-ча шера Берса́-Пхьера №1 йола ишкол хьаяьккха́ча террористий туп хиннай[15].

Бахархой

[тоаде | тоаде чура]
Бахача наьх дукхал
1926[16]2002[17]2006[18]2007[18]2008[18]2009[18]2010[19]
1802↗6312↗6523↗6590↗6663↗6770↘4606
2011[19]2012[19]2013[19]2014[20]2015[21]2016[22]2017[23]
↗4619↗4753↗4909↗5036↗5205↗5369↗5514
2018[24]2019[25]2020[26]2021[27]2022[2]
↗5644↗5799↗5934↗5984↗6114


Бахархой айххал я 2038 саг/км².

Къамашцара лоаттам

СССРеи Эрсечени хьисап деш нах дӀаязбарах юрта къамий лоаттам хувцабалар:

Хьисап даь шу 1939 шу[28] 1970 шу[29] 2002 шу[30] 2010 шу[31]
нохчий 1804 (80,36 %) ↗ 2615 (79,22 %) ↘ 652 (10,33 %) ↗ 3807 (82,65 %)
гӀалгӀай 178 (7,93 %) ↗ 403 (12,21 %) ↗ 5485 (86,90 %) ↘ 760 (16,50 %)
эрсий 130 (5,79 %) ↗ 176 (5,33 %) ↘ 59 (0,93 %) ↘ 11 (0,24 %)
кхыбараш 133 (5,92 %) ↘ 107 (3,24 %) ↗ 116 (1,84 %) ↘ 28 (0,61 %)
берригаш 2 245 (100 %) ↗ 3301 (100 %) ↗ 6 312 (100 %) ↘ 4 606 (100 %)
Юрта дахача къамий лоаттам хувцабалара тархьар

1874-ча шера хиннача хьалах берригаш хӀана бац аллал юрта баьхараш нохчий хиннаб (1192 саг, 231 цӀенош)[32].

Советий хана 1926-ча шера хьисап деш нах дӀаязбаьчох Дола-Коа дукхагӀча даькъе нохчий бахаш йола юрт санна хьоахаяьй[33].

Цунца цхьана, хӀанзарча Эрсечен хьалхарча хьисап деш нах дӀаязбаьчох хинна хьал юхамаччахьа да — юрта бахараш дукхагӀча даькъе гӀалгӀай хиннаб. Цхьабакъда моттигерча администрацен официальни хоамо хьаяхачох юрта бахараш дукхагӀча даькъе нохчий хиннаб — из хиннад 2010-ча шерара хьисап деш нах дӀаязбаьчох хоам кепатеха арабаккхалехь[34].

Инфраструктура

[тоаде | тоаде чура]
  • Берий беш № 8 «Чебурашка» — Карла Маркса урам, 40а цӀ.[35].
  • № 7 йола юкъера юкъара дешар тела ишкол — Нурадилова урам, 35[36].
  • № 25 йола юкъера юкъара дешар тела ишкол — Школьни урам, 19а цӀ.[37].
  • Фельдшерий-акушерий пункт, кастта цох лерттӀа даькъ тӀара дарбанче хьаергйолаш я[38].
  • Товшхала цӀеноши, царна чу йола библиотекеи[38].

ЦӀихеза юртахой

[тоаде | тоаде чура]

Тайпаш

[тоаде | тоаде чура]

Галерей

[тоаде | тоаде чура]
  • Дола-Коара дагалоацама комплекс
    Дола-Коара дагалоацама комплекс
  • Дола-Коара дагалоацама улг
    Дола-Коара дагалоацама улг
  • Россе Ӏаьдала гӀулакх кхоачашдеш байна юртахой
    Россе Ӏаьдала гӀулакх кхоачашдеш байна юртахой

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. ↑ База данных показателей муниципальных образований. Республика Ингушетия. Общая площадь земель муниципального образования
  2. ↑ 2,0 2,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2022 года Федеральная служба государственной статистики (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 26.04.2022.
  3. ↑ Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-рз «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа» (эрс.). docs.cntd.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  4. ↑ Поиск кодов ОКАТО. Сельское поселение Пседах, Малгобекский район (эрс.). www.ocato.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  5. ↑ Оздоев И. А. Русско-ингушский словарь: 40 000 слов / Под. ред. Ф. Г. Оздоевой, А. С. Куркиева. — М.: Русский язык, 1980. — 832 с. — С. 831.
  6. ↑ А. Г. Мациев, А. Т. Карасаев. Русско-чеченский словарь. — М., Русский язык, 1978. — 728 с. — С. 728.
  7. ↑ А. В. Твёрдый. Топонимический словарь Кавказа. Пседах (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  8. ↑ 8,0 8,1 Список населённых мест Ингушской автономной области, составленный по материалам Всесоюзной переписи населения 1926 года (эрс.). vivaldi.dspl.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  9. ↑ Сборник сведений о кавказских горцах. Вып. II. / Тифлис. 1869. С. 37-61. (эрс.). kumukia.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  10. ↑ ДОКЛАД № 29: Комиссии по правам личным и поземельным туземного; населения Терской области (№ 633). vostlit.info (4 октября 1865 года).
  11. ↑ Картоев Магомет Мусаевич. Ингушетия в политике российской империи на Кавказе. 19 векЛо:Ref-усский / Рецензенты: Л. М.Парова В. Х.Танкиев И. М.Сампиев. — Магас: Южный издательский дом, 2014г. — С. 277. — 604 с. — ISBN ISBN 978-5-98864-060-8.
  12. ↑ Волкова И. Г. Из северокавказской народной этногонии // Полевые исследования Института этнографии. — 1983. — С. 193.
  13. ↑ Ф. В.Тотоев. Общественный строй Чечни вторая половина 18- 40-е годы 19 векаЛо:Ref-усский. — Нальчик: ГП КБР Республиканский полиграфкомбинат им. Революции 1905г., 2009г. — С. 293. — 380 с. — ISBN ISBN 978-5-88195-977-7.
  14. ↑ В Президиум Верховного Совета РСФСР. Президиум Верховного Совета Северо-Осетинской АССР просит утвердить его постановление о переименовании населённых пунктов в новых районах, вошедших в состав Северо-Осетинской АССР… (эрс.). www.ingusheti.ge (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). (см. документ № 99)
  15. ↑ Послесловие к Беслану. Тезисы выступления заместителя председателя Совета Федерации, председателя Парламентской комиссии по расследованию причин и обстоятельств совершения террористического акта в городе Беслане Республики Северная Осетия — Алания 1-3 сентября 2004 года А. П. Торшина (эрс.). www.rg.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  16. ↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
  17. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (эрс.). Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 3.02.2012.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 Численность населения республики Ингушетия по населённым пунктам 2006-2012 года (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.10.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.10.2013.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Оценка численности населения 2010-2013 (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 23.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 23.08.2014.
  20. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 2.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.08.2014.
  21. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 6.08.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 6.08.2015.
  22. ↑ Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 8.08.2016. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 8.08.2016.
  23. ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (эрс.) (31 кӀимарса 2017). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2017. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 31.07.2017.
  24. ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.07.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 26.07.2018.
  25. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2019. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.05.2021.
  26. ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал муниципальни кхолламашка гӀолла 2020 шера наджгоанцхой бетта 1 денга (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.10.2020. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.10.2020.
  27. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 27.04.2021. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.05.2021.
  28. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Пседахского района по переписи 1939 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  29. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Малгобекского района по переписи 1970 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  30. ↑ Этнокавказ. Национальный состав населения Малгобекского района по переписи 2002 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  31. ↑ ВПН, том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком Республики Ингушетия (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  32. ↑ Сборник сведений о Кавказе. Том V / Списки населённых мест Кавказского края / Ч. 1. Губернии: Эриванская, Кутаисская, Бакинская и Ставропольская и Терская область (эрс.). king13.ucoz.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). / Сост. Н. Зейдлицем. — 1879. — C. 445.
  33. ↑ Этнокавказ. Этнографическая карта территории современной Ингушетии (1926 г.) (эрс.). www.ethno-kavkaz.narod.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  34. ↑ Министерство экономического развития Республики Ингушетия. Паспорта населённых пунктов Республики Ингушетия. Паспорт с. п. Пседах (эрс.). ekonomri.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Архиве диллад 2021 шера тов 27 дийнахьа.
  35. ↑ Детский сад № 8 с. п. Пседах «Чебурашка» (эрс.). cheburashka.in.prosadiki.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Архиве диллад 2022 шера тушола 30 дийнахьа.
  36. ↑ ГКОУ «СОШ № 7 с. п. Пседах» (эрс.). edu2you.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  37. ↑ ГКОУ «СОШ № 25 с. п. Пседах» (эрс.). edu2you.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  38. ↑ 38,0 38,1 Программа комплексного развития социальной инфраструктуры сельского поселения Пседах Малгобекского муниципального района Республики Ингушетия до 2021 года и на период до 2033 года (эрс.). malgobek-rn.com (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]

Ло:Муниципальные образования Малгобекского района

Хьаст — «https://inh.wikipedia.org/w/index.php?title=Дола-Коа&oldid=69892»