Оздой Гире Фируза
| Оздой Гире Фируза | |
|---|---|
| Фируза Гиреевна Оздоева | |
| Ваь ха | 31 оагӀой 1929 |
| Ваь моттиг | Мочкъий-Юрт, ГӀалгӀай АО, РСФСР, СССР |
| Кхелха ха | 27 бекарга 2010 |
| Кхелха моттиг | Магас, ГӀалгӀайче, Эрсече |
| Паччахьалкхе |
 СССР→ Россе Федераци |
| Ӏилман дакъа | лингвистика |
| Белха моттиг |
ГӀиргӀизой паччахьалкхен университет; ГӀалгӀай паччахьалкхен университет |
| Альма-матер | ГӀиргӀизой паччахьалкхен университет |
| Ӏилманхой дарж | филологе Ӏилмай доктор |
| Ӏилманхой цӀи | профессор |
| СовгӀаташ | |
Оздо́й Гире́ Фируза́ (эрс: Оздоева Фируза Гиреевна) — гӀалгӀай профессор, филологе Ӏилмай доктор, хьехархо, РФ дукха дика хӀамаш карагӀдийна лакхерча ишкола болхло.
Биографи
[тоаде | тоаде чура]Дешар
[тоаде | тоаде чура]Оздой Гире Фируза яьй 1929-ча шера оагӀой бетта 31 дийнахьа Мочкъий-Юрта. Цун да Берса́ Гире дийша саг хиннав, ЦӀеча профессуран институт яьккха. Тайп-тайпарча балхаш тӀа кулгалдеш хиннав из. Нана дешанза хиннай, бакъда ший йоӀо чӀоагӀа дешара ловш. Иштта Фируза деша яхийтар Буро тӀа дикагӀа лоархӀача № 4 йолча ишколе. ЙиӀига дешар юхасецар ГӀалгӀай къам мехках даккхар бахьан долаш. Цар дезал нийсбалар ГӀазакхстанехьа Власовка яхача юрта. Уж баьхача юрта ишкол хиннаяц. Дешара тӀакхувш хиларах, пхи километр шийлача мехка гӀаш никъ а беш, кхыча юртара деша а ухаш, тӀехдика дийша ишкол чакхъяьккхар Фирузас. ТӀаккха ГӀиргӀизой паччахьалкхен университете ингалсий мотт Ӏомабеча факультете деша яхар. Цига ингалсий меттаца фаьренгий а немций а метташ Ӏомадир цо. Цу хана Ӏилманцара балхаш а дӀадоладир. Студентий Ӏилман юкъарлен доакъашхо йолаш, масса йолча тайп-тайпарча Ӏилман конференцешка дакъа лувцаш, къахьегаш хилар из. ЦӀе дипломаца йистеяьккхар цо университет[1].
Къахьегам
[тоаде | тоаде чура]1954-ча шера университете ингалсий кафедре болх бе йитар къона Ӏилманхо. 1960-ча шера, Ӏилман-тохкама институте вайнаьха метташ тахка балха яхар Фируза. 1962-ча шера Малсаганаькъан Дахий Дошалкъас кулгал а деш, филологе Ӏилмай кандидат хилар цох. Цу шера денз Нохч-ГӀалгӀай паччахьакхен хьехархой институте ингалсий кафедре болх бир цо. 1965-ча шера доцент яха Ӏилман цӀи а йолаш, дӀахо дӀабихьар цо болх.
1985-ча шера «филологе Ӏилмай доктор» яха Ӏилман цӀи ялар цунна. 1987-ча шера денз профессор яха цӀи йолаш, болх бир вайнаьха филологе кафедре. 1994-ча шера денз цо къахьийгар ГӀалгӀай паччахьалкхен университете, 1995-ча шера денз ше кхалххалца гӀалгӀай метта а литература а кафедра заведующи йолаш болх бир Фирузас. Россе Ӏилман конференцаш «Ингуши и ингушский язык среди народов и языков Российской Федерации», «150-летие со дня рождения первого ингушского ученого и просветителя Чаха Ахриева» вӀашагӀйийхка́р а дӀакхихьа́р а Фируза яр. 1990 шерашка Калифорнерча Беркле университете Кавказ тохкача Ӏилманхочунца Николс ДжохӀаннайца цхьана оттадир гӀалгӀай-ингалсий дошлорг. Цо кийчбаь, къахьегаш ба 11 Ӏилман кандидат. Фирузас язбаь 70 Ӏилман болх ба, царна юкъе я монографеш а.
Цхьаццадола балхаш
[тоаде | тоаде чура]- Оздоева Ф. Г. Ингушско-русский фразеологический словарь. — Нальчик : Эль-Фа, 2003. — 132 с. — 1000 экз. — ISBN 5-88195-567-6
- Оздоева Ф. Г. Историческая характеристика служебных слов (частей речи) в нахских языках. — Грозный : Чечено-Ингуш. кн. изд-во, 1976. — 237 с. — 500 экз.
- Оздоева Ф. Г. Служебные части речи в нахских языках (синхронно-диахронный анализ): Автореф. дис. … д-ра филол. наук. — Тбилиси, 1983. — 31 с.
СовгӀаташ
[тоаде | тоаде чура]- «Ибаьрий-кавказхой моттха́р де́гӀадоалдеш дукха хӀама карагӀда́ларах» (эрс: За большой вклад в развитие иберийско-кавказского языкознания) яха А. С. Чикобава цӀерагӀа йола преми.
- Дукха дика хӀамаш карагӀдийна Нохч-ГӀалгӀай АССР-а Ӏилманхо
- «Лакхерча дешара ба́шха саг» (эрс: Отличник высшего образования) яха сийлен цӀи (шозза)
- «Къахьегарах» йола майдилг
- «КарагӀдаьннарех» орден
- «РФ Лакхерча дешара Сийлахьа болхло»
- Дукха дика хӀамаш карагӀдийна ГӀалгӀай Мехка Ӏилманхо
- Дукха дика хӀамаш карагӀдийна РФ лакхерча ишкола болхло (2005).
Дагалоацам
[тоаде | тоаде чура]- Магасера у́рам я Оздой Фирузай цӀерагӀа[2].
- «Лучшие люди России» яхача энциклопеде кхоалагӀча даькъе юкъе я Фирузай цӀи.
Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- ↑ Тирканаькъан Аьсет. Йизза гӀалгӀай къаман йоӀ / Сердало, 20.04.2012.
- ↑ Ларина А. Мехка сурта тӀара тайпан цӀераш = Фамилии на карте // Российская газета. — 2014. — лайчилла 29 дийнахьа.
ТӀатовжамаш
[тоаде | тоаде чура]- Телерепортаж «Памяти Фирузы Гиреевны Оздоевой» телеканала «Ингушетия»
- Список научных трудов Фирузы Оздоевой
- Биографический очеркАрхиве диллад 2020 шера саькура 24 дийнахьа.
- Оздоева М. Во имя служения народуАрхиве диллад 2020 шера наджгоанцхой 8 дийнахьа.
- ФИРУЗА ГЕРИЕВНА ОЗДОЕВА И ЕЕ ВКЛАД В РАЗВИТИЕ ИНГУШСКОГО ЯЗЫКОЗНАНИЯ
Литература
[тоаде | тоаде чура]- Муса Гешаев. ЦӀихеза́ гӀалгӀай = Знаменитые ингуши. — Турин: STIG, 2003. — Т. 1. — С. 520—523. — 620 с. — 2000 экз.