Загат

Загат (да) (Ӏар. زكاة‎, ширдаьнна زكوة‎; эрс: закят) — ислам тӀалаттача пхе маьженех цхьа маьже йола хӀара шера хьатӀадоагӀача рузкъах дӀатела езаш йола йоал. Загат шоай лоӀаме а болаш, кхер белгалонаш гучаянна а йолаш хьаькъале мел волча сага́ параз даь да, загат дала боарамга (Ӏар. نِصَابٌ‎) моллагӀа рузкъах хӀама кхаьчача. ШарӀано хьаяхачох, загат даланза дола рузкъа хьарама да. Загат дала дезаш дола боарамаш фикъхӀан дийшача наха дукха дувцаш а да, Ӏаламнаьх барт тайна хӀама а дац. Загат дувцаш хилча «загат» яха кхетам «сагӀа» яхачох массаза къестабе беза. Загат параз даь тӀадилла хӀама да, цкъаза цунах «параз сагӀа» оал, хӀаьта сагӀа - хье лоӀаме волаш хьайгара Даьла ший духьа лушдар да, сагӀа дала саг декхарийла вац, хӀаьта загат дала — ва.

Бусалба дино тайп-тайпарча Дала тӀадахкача Ӏибадаташа башх-башхача оагӀонашкахьара совбоаккх адама юкъера чам. Нах вӀаший гӀодарна тӀехьа тӀанийсабеш, вӀаший кхоачам хиларга хьожийташ, ийшар, мискавар, къевар, теӀавар хьаллоацийташ да АллахӀа рузкъа долча наха тӀадилла загат. ХӀаьта из загат дӀадаларца цар рузкъаш сов а доах цӀена а ду Лакхахиннаволча Дала.

Загатах лаьца АллахӀаи цун Элчанеи, Даьлера салот-салам хилда цунна, къамаьл

Даьла Элчано, Даьлера салам-моаршал хилда цунна, ди кхайкабе дӀавохийтача Ший асхьабага, МуӀаз ибн Джабалага аьнна хиннад:
... فَأَعْلِمْهُمْ أَنَّ اللهَ قَدْ افْتَرَضَ عَلَيْهِمْ صَدَقَةً تُؤْخَذُ مِنْ أَغْنِيَائِهِمْ فَتُرَدُّ على فُقَرَ ائِهِمْ
МаӀан: «АллахӀа шоашта сагӀадалар параз даь тӀадилла хилар Ӏомаде Ӏа царна, шоай бӀаьхийчаргара хьа а ийдеш шоай къечарна дӀателаргдола».

Укх Пайхамара, Даьлера салам-моаршал хилда цунна, къамаьло хьахьокх загат лучо из рузкъа кхыча мехкашка а, кхыча юрташка а, шахьарашка а кхахьа ца дезаш, шоаех болча къеча наха тела дезалга. Цох из вӀаьхий саг бусалба наха везавалар а, хӀаьта Ше тӀадилла параз мутӀахьа волаш цо кхоачашдар бахьан долаш Далла из везавалар а хьахул.

Дала КъорӀан чу загат ткъаь шийтта (32) моттиге хьоахадаьд. Загат хьоахадаьча аятаех цаӀ ер да:
وَأَقِيمُوا الصَّلاَةَ وَءَاتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ
МаӀан: «Ламаз дӀаоттаде, загат дӀале, рукне ухачарца цхьана рукне а аха».

ХӀаьта ислама пхиъе маьже белгалъеча Пайхамара, Даьлера салам-моаршал хилда цунна, хьадийса тӀа а Ӏохьоахадаьд из загат. Даьла Элчано, Даьлера салам-моаршал хилда цунна, аьннад:
بُنِىَ الْإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللهِ وَ وَإِقَامِ الصَّلاَةِ وإِيتَاءِ الزَّكَاةِ والْحَجِّ وَصَوْمَ رَمَضَانَ
МаӀан: «Ислам пхе (чӀоагӀам) тӀехьа латт: АллахӀ воацар кхы Даьла ца хилар Мухьаммад Даьла Элча хилар шахӀадат доаладара тӀехьеи, ламаз дӀаоттадара тӀехьеи, загат дӀадалара тӀехьеи, хьажол дара тӀехьеи, мархий бутт кхабара тӀехьеи».

Загат луш волча саго эггара хьалха ший дегӀа пайда бу. Цо ший дегӀ камоаршалга Ӏомаду, шийха йоалла цӀаьрматал а хьагӀ а дӀайоаккх, хӀаьта загат даккхар бахьан долаш эшадаларал дуккха дукхагӀа ший рузкъа цунца дебаду загат дӀалуш волчо. Из бакъдеш да Даьла Элчана, Даьлера салам-моаршал хилда цунна, ер дош:
مَا نَقَصَتْ صَدَقَةٌ مِنْ مَالٍ
МаӀан: «СагӀано рузкъах хӀама эшадац».

Загат дӀалуш хиларо адама юкъе цар вахаргахьа моаршо а кхоачам хилар а тӀадахь. ХӀана аьлча даъаргахьара а, дувхаргахьара а кхоачам боацача нахагара моаршо яц. Загат дала дезац, яхаш, цунца инкарло еш волча сага керастал тӀадоагӀа (вай Дала лорадолда керастал дирах). Бакъда нагахьа санна саго, ший дегӀа цӀаьрматал бахьан долаш загат дӀа ца лой, из параз долга бакъдеш волаш, цо дер доккхагӀа долча къиноех къа да. ХӀаьта Ший параз кхоачаш ца дирах цунна Къемата дийнахьа Дала Ӏазап а кийчдаьд.

Ше загат даккхар важиб дола саг (Ӏар. مَنْ تَجِبُ عَلَيْهِ الزَّكَاةُ‎)

Загат даккхар сага́ важиб хул укх шартӀашца:

• Бусалба хилар (Ӏар. اَلْإِسْلاَمُ‎)
• Боарам доалахьа хилар (Ӏар. مُلْكِيَّةُ النِّصَابِ‎). Загат даккхар параз хиллал бола боарам доалахьа хилар да из.
• Загат даккхар параз хиллал бола боарам доалахьа а болаш бетта шу (эрс: лунный год), 360 ди, чакхдалар (эрс: مُرُورُ حَوْلِ الْقَمْرِى كَامِلٌ عَلَى مِلْكِيَةِ النِّصَابِ).

ХӀанз Ӏохьоахадаь кхо шартӀ шийгахьа корадича сага тӀехьа загат даккхар важиб да – зӀамига вале а воккха вале а, тувлавенна вале а тувлавеннавеце а, кхал вале а маӀа вале а. Нагахьа санна загат дӀадала дезар бер е тувлавенна саг вале, царна хьалхара цар рузкъах загат дӀалургда царна тӀаэттача саго (цар валес). Загат шийгара доагӀачар дӀа ца делча санна, валена къа да цар рузкъах доагӀа загат цо дӀа ца лой. Нагахьа санна цу шинне вали хиннавеце беро ше кхийчеи, хӀаьта тувлавенначо ше тоавелчеи шоашта тӀалаьтта́ хинна загат дӀалургда.

Шоаех загат даккхар важиб дола рузкъаш (Ӏар. اَلْأَمْوَالُ الَّتِى تَجِبُ فيهَا الزَّكَاةُ‎)

Дошуви дотуви (Ӏар. الذَّهَبُ وَالْفِضَّةُ‎)

Дошуви дотуви доалахьа а долаш загат даккхара боарамга кхаьчача царех загат дала деза. Загат дала деза дошуви дотуви укх кхаь тайпара да: а) дошохи дотохи хьадаь ахча; б) дошуви дотуви лаьттах хьадаьккхачча тайпара дале а, лоаладаь дале а; в) лелаяра́ яле а, хозаленна яле а дошохи дотохи яь пхьегӀа е пхьегӀах дола дошохи дотохи дола цхьа дакъа загат далара боарамга кхаьчача. Кхалнаха куцала́ лелаеш йолча дошохи дотохи яьча хӀамаех загат дагӀац

Дошони дотони боарам (Ӏар. نِصَابُ الذَّهَبِ والْفِضَّةِ‎)

Нагахьа санна сагага доалахьа дола дошув 96 (езткъеи ялхайтта) грамм боарамга кхаьчача цунах (шовзткънех цхьа дакъа (2,5%)), загат далар параз да, из цун доалахьа а долаш шу даьлча. Цу боарамал (96 грамм) кӀезигагӀа долчох загат дала дезац. Бакъда цу боарамал (96 грамм) дукхагӀа долча дошох иштта (шовзткънех цхьа дакъа (2,5%)), загат далар параз да. Нагахьа санна сагага доалахьа дола дотув 672 (ялх бӀаь кховзткъа шийтта) грамм боарамга кхаьчача, из доалахьа а долаш шу чакхдоаллашшехьа цунах а (шовзткънех цхьа дакъа (2,5%)), загат далар параз да. Цу боарамал (672 грамм) кӀезигагӀа долчунах загат дала дезац. Бакъда цу боарамал (672 грамм) дукхагӀа долча дотох а иштта (шовзткънех цхьа дакъа (2,5%)), загат далар параз да.

Хьайбаш (Ӏар. الْأَنْعَامُ‎)

Шоаех загат дала дезаш дола хьайбаш инкалаши, доахани, жаи да. Загат даккхаргахьа доахан санна лоархӀ гамажаш, хӀаьта жа санна лоархӀ гаьзарий. Цу хьайбаех моллагӀа дакъа загата боарамга кхаьчача, цунах загат доагӀа.

Хьайбаех доагӀа загат дӀадала дезаш параз а хинна ӀотӀадож укх кхаь шартӀаца:

1. Боарамга кхаьча хьайбаш доалахьа долаш шу дӀадалар.
2. Аренца дажаш хилар. Нагахьа санна шера дукхагӀа йолча хан чухьа загат доагӀа хьайбаш, чудаьхкача хӀама дехка ца дезаш дажаш хуле, царех загат доагӀа. Цхьабакъда шера дукхагӀа йолча хан чухьа уж дажаш ца хуле, чудаьхкача доакъар ца дийхкача царна зе даргдолаш хуле, загат дагӀац.
3. Пайданна леладеш хилар. Е шурийна, е дебадира, е даьтта даккхара – цхьан пайданна леладеш хила деза загат доагӀа хьайбаш. Белха лаьрхӀа леладеча хьайбаех загат дагӀац (масала: мовхьаш дӀа-хьа кхахьара, лаьтта а́хара, хий даккхара…).

Хьайбаех боарам Ӏар. نِصَابُ الْأَنْعَامِ‎

• Инкалаш (Ӏар. الأبل‎). Инкалех загат даккхар параз хула боарам – уж пхиъ хилар да. Цул совгӀа йолчарех уж сов яларгахьа белгалбаь Ӏоовттадаь боарамаш да:

Боарам	ДӀадала деза параз загат
5-гара 9-кхаччалца	цхьа устагӀ (шу даьнна устагӀ бале а е ши шу даьнна газа яле а)
10-гара 14-кхаччалца	ши устагӀ
15-гара 19-кхаччалца	кхо устагӀ
20-гара 24-кхаччалца	биъ устагӀ
25-гара 35-кхаччалца	шоллагӀа шу дола инкал
36-гара 45-кхаччалца	кхоалагӀа шу дола инкал
46-гара 60-кхаччалца	диълагӀа шу дола инкал
61-гара 75-кхаччалца	пхелагӀа шу дола инкал
76-гара 90-кхаччалца	кхоалагӀа шу дола ши инкал
91-гара 120-кхаччалца	диълагӀа шу дола ши инкал

Цу бӀаь ткъаьннена (120) хӀара шовзткъа (40) инкал ӀотӀа массаза кхета кхоалагӀа шу дола цхьа инкал загата дӀаяла езаш ӀотӀакхетт, хӀара шовзткъа итт (70) ӀотӀа массаза кхета диълагӀа шу дола цхьа инкал загата дӀаяла езаш ӀотӀакхет.

Шу дӀадоладенначул тӀехьагӀа инкалаш яхкарца Ӏояьраш шу чакхдоалаш кӀалха хиннарашца, ӀотӀакхийттараш цхьанна дӀа а лаьрхӀа, загата дӀаюкъе яха еза.

• Доахан (гамажаш) (Ӏар. البقر‎)

Боарам	ДӀадала деза параз загат
30-гара 39-кхаччалца	шу даьнна сиргӀа
40-гара 59-кхаччалца	ши шу даьнна шинара
60-гара 69-кхаччалца	шиъ цхьа шу даьнна сиргӀа
70-гара 79-кхаччалца	цаӀ цхьа шу даьнна сиргӀа, цаӀ ши шу даьнна шинара
80-гара 89-кхаччалца	шиъ ши шу даьнна шинар
90-гара 99-кхаччалца	кхоъ цхьа шу даьнна сиргӀа
100-гара 109-кхаччалца	цаӀ ши шу даьнна шинара, шиъ цхьа шу даьнна сиргӀа
110-гара 119-кхаччалца	шиъ ши шу даьнна шинар цаӀ цхьа шу даьнна сиргӀа

ДӀахо уж боарамаш совдувларга хьажжа хӀара ткъаь итт (30) бежан сов массаза доал загатийна цхьа шу даьнна сиргӀа ӀотӀакхет, хӀаьта хӀара шовзткъа (40) бежан сов массаза доал загатийна ши шу даьнна шинара ӀотӀакхет.

• Жа (гаьзарий) (Ӏар. الغنم‎)

Боарам	ДӀадала деза параз загат
40-гара 120-кхаччалца	шу даьнна цхьа устагӀа (е ши шу даьнна газа)
121-гара 200-кхаччалца	ши устагӀа
кхо устагӀа

Нагахьа санна цу тӀеххьарча боарамал 100 устагӀ совбоале, параз загатагахьа цхьаькха устагӀ бала безаш ӀотӀакхет.

Хенахи ялатахи хьатӀадоалар (Ӏар. النَّبَاتُ‎)

Кхача барца хьа а къаьста хьатӀадоалача хенехи ялатехи загат дала деза. Сомех загат даккха дезар хурмаи комси я. ХӀаьта ялатах загат даккха дезар да моллагӀа наха кхача а беш, ше дӀадилача талха а ца талхаш уллаш дола ялат: кӀа, мукх, хьажкӀа, кен, дуга, кхеж …

Ялатехи сомехи дола загат (Ӏар. نِصَابُ الزُّرُوعِ وَالثِّمَارِ‎)

Шоаех загат доагӀа ялаташи сомаши ворхӀ бӀаьи ткъои (720 кг) кийла боарамга кхаьчача царех загат далар важиб хул. Цу боарамга кхача деза из, чкъорехи лаьттахи цӀена а долаш ший Ӏадатага хьажжа чӀоагӀденна долаш. Ялатахи сомехи бола боарам ворхӀ бӀаьи ткъои (720) кийлага кхаьчача цох дӀадала деза загат итталагӀа дола дакъа да. Нагахьа санна из ялат а сом а хий ца дийттача хьа а ца хулаш, хий а дехкаш къахьегарца из хьахиннадале, цох дала дезар ткъоалагӀа дола дакъа да. Ялат кхачарца загат важиб а хинна ӀотӀадож, хӀаьта чуэцашшехьа загат хьа а даьккха дӀадала деза. Загат ше даккхар важиб даьча хӀамах мара даккха йиш яц, хӀана аьлча Даьла Элчано, Даьлера салам-моаршал хилда цунна, дӀадала деза важиб даь загат шийха загат доаккхачох хеттад укх дешаца:
فِيمَا سَقَتِ السَّمَاءُ ...
МаӀан: «Сигаленаша моладаьчунгахьа …».

ДогӀа делхарах кхоачам а беш хьатӀадаьнначунгахьа дӀадала деза загат итталагӀа дола дакъа да, яхилга да из.

Базара леладу товараш (Ӏар. عُرُوضُ التِّجَارَةِ‎)

Дохкаргахьа-эцаргахьа (базар е лаьрхӀа) вӀаший хувцаргахьа, пайда бе леладеча рузкъашта тӀера загат доагӀа. Духхьал цхьан товара тӀера дагӀац, базара мел леладеча товарашта тӀера доагӀа.

Цу тайпара леладеча рузкъашта тӀера загат доаккхаш хилча ераш ши шартӀ (ши бехкам) ца хилча дергдац:

• Уж рузкъаш цар когаметта хӀама дӀадаларца доалахьа даь хилар (масала: ахчах ийца е товар товарах хийца (таьрг, бартер)…). Нагахьа санна ираз эцарца, васкет дарца, совгӀата даларца уж рузкъаш доалахьа даьдале – уж загат доагӀача рузкъаех дац.
• Уж рузкъаш доалахьа деча хана базара леладира ният хилар а из ният иштта долаш дӀалаттар а. Нагахьа санна уж доалахьа деча хана цу тайпара ният хиннадеце уж загат дала дезача рузкъаех хилац. Цхьабакъда тӀехьагӀа, цхьа ха яьлча, цо уж базара леладе ният дой, уж рузкъаш загат дала дезачарех хул.

Нагахьа санна цхьанне уж рузкъаш доалахьа деча хана базара леладе ният а даь тӀехьагӀа из ният хувце, базара ца леладе, аьнна, тӀаккха цу рузкъаех загат дала дезац.

Базара леладеча рузкъий боарамаши шу лархӀари (Ӏар. اَلْحَوْلُ وَالنِّصَابُ فِي أَمْوَالِ التِّجَارَةِ‎)

МоллагӀа базара леладеча товарашта тӀера загат дӀадала деза (загат доагӀачарех дале а деце а):

• базара леладе, аьнна, нигат а даь базар еш шу чакхдаларцеи;
• шу чакхдоалаш загат дӀадала дезача боарамга уж рузкъаш кхачарцеи.

Загат даккхаргахьа базар дӀайолаеча ханеи шера юкъеи загат дӀадалара боарамга базара леладу рузкъаш кхаьчад-кхаьчадац, аьнна, теркам бац. Укхаза ловшдар бетта шу да. Загат дӀадала деза боарам хьахов шу чакхдоалаш базара леладеча дерригача товарех мах а оттабаь, из мах хьавӀашка а теха е дошох е дотох загат дӀадала деза боарамга кхаччал из ахча хиннадале. Базара леладеча хӀара товарах бӀаьннех 2,5% товар дӀателаро загат дӀателалга лоархӀаргдац, хӀана аьлча, шариӀато ше къаьстта загат тела оттадаьча доакъоех дац царех дукхагӀадараш. Базара леладеча рузкъаех дӀатела деза загат шовзткънех цхьа дакъа ( ) да (бӀаьннех шиъ ах процент – 2,5% из 100%). Загат далара юкъе ягӀац базара леладира ният шоашца доаца уж товараш чулеладу меттигаш, уж чулеладу хӀамаш (галеш, яьшкаш), уж леладаргахьа шоашца гӀо лоха кхыйола хӀамаш. Бакъда загат далара чудоагӀа базара леладе, аьнна, ният а даь эггара хьалха из базар шийца дӀайолаяь рузкъан кортеи (раъсул-мал) базарах хьабаьнна пайдеи (рибхь). Цу шиннех а цхьанна вӀашка а теха дӀадала деза загат. Масала: базар дӀайолаяьй 20000 сомах (рузкъан корта – раъсул-мал), хӀаьта шу чакхдоалаш базарах хьабаьнна пайда 30000 сом хиннаб (рибхь). Уж шаккхе рузкъа вӀашка а теха 50000 сомах дӀадала деза загат.

МӀа доаккха моттиг, ганз (Ӏар. الْمَعْدِنُ وَالرِّكَازُ‎)

МаӀдин (эрс: рудник) лаьттагӀара хьадоаккха дошуви дотуви да, хӀаьта риказ (эрс: клад) бусалба ди тӀабалехьа лаьттагӀа дӀаелла хинна ганз я, бусалба ди тӀабеначул тӀехьагӀа кораяь.

МӀа доаккхача моттигеи, ганзеи боарамаш (Ӏар. نِصَابُ الْمَعْدِنِ وَالرِّكَازِ‎)

МӀа доахача моттигашкара хьадаьккхача дошохи дотохи дӀадала дезача загата боарам, дошох езткъеи ялхайтта (96), дотох ялх бӀаь кховзткъеи шиттеи (672) грамма тӀера шовзткънех цхьа дакъа ( ) да (2,5% из 100%). Укхох загат доаккхаш хилча шу чакхдаларга хьежа везац. Ше лаьттагӀара хьадаьккха дошув е дотув загат цох параз деча боарамга кхоаччашшехьа сихонца дӀадала деза. Кораяьча ганзах дала деза загат а из хьакораешшехьа да. Нагахьа санна моллагӀча бусалба сага ганз кораяьяле, цу ганза мах дошон (96 гр.) е дотон (672 гр.) загата боарамга кхоаче цунах сихонца параз загат дӀадала деза. Ганзах дӀадала дезача загата боарам пхелагӀа дакъа да ( ), е кхыча бесса аьлча бӀаьннех ткъо процент я (20% из 100%). Ганзах загат доаккхаш хилча а шу чакхдаларга хьежа везац.

Эдаьча рузкъаех дола загат (Ӏар. زَكَاةُ الْخَلِيطَيْنِ‎)

Юкъа леладе, аьнна, нигат а долаш шин дас загат доагӀа шоай ши рузкъа вӀаший эдар да из. Цу тайпара эдаь рузкъаш шин даькъе декъалу:
1. Дизза вӀаший эдар.

Из хьахул шин дас вӀаший эдаьча рузкъашта юкъе къоастам боацаш цхьан дас доалахьа дешдар вокхо доалахьа а деш, ер да са дакъа, аьнна, цхьанне а рузкъа белгалдаьнна а доацаш, рузкъаш эдаь леладарца.

Масала: шин саго шовзткъа устагӀа юкъа ийцаб, цу шин даьх хӀаране цу жех доалахьа бешбар ткъо-ткъо устагӀа ба ераш да, аьнна, царех ши-ший жа белгалдаьнна а доацаш.

2. Таро еш дола вӀаший эдар

Из хьахул шин дас вӀаший эдаьча рузкъашта юкъе къоастам а болаш, хӀара даьна ши-ший рузкъа белгалдаьнна малагӀа да а ховш шин даь рузкъа цхьана леладарца.

Масала: шин дас шовзткъа устагӀа юкъа ийцаб, хӀара даьна ши-ший жа малагӀаш да а ховш, уж леладарца хоттаденна мел дола балхаш цхьана а долаш (чудоахка, гулалу, дажа, хий мела, детта моттигаш цаӀаш йолаш, Ӏу цаӀ волаш).

Эдаьча рузкъаех тела деза загата боарам цхьан саго ший цхьан рузкъах доаккхача загатах тара да. Масала: эдаьча рузкъах хӀара дас ши-ший рузкъана терко йича загата боарамга ца кхоаче а, амма юкъа дӀалаьрхӀача загата боарамга кхоачаш дале загат даккха деза.

Эдаь рузкъаш цхьа рузкъа санна лархӀаргахьа хила деза шартӀаш:

• вӀаший эдаь рузкъа цхьан тайпара хилар (цхьанне жа а долаш вокхан доахан а долаш хила йиш яц);
• эдаь шаккхе рузкъа цхьана загата боарамга кхаьча е цул совдаьнна хилар;
• шу чакхдалар шартӀ дола рузкъаш эдаь долаш шу чакхдалар.

Эдаьча рузкъаех загат дӀалуш хилча хӀара даьна тӀехьа ши-ший рузкъан боарамга хьажжа загат да (эрс: в процентном соотношении). Масала: эдаь рузкъа кховзткъа устагӀа болаш да. Цхьан даь жа шовзткъа устагӀа ба, хӀаьта вокхан ткъо устагӀа ба. Цу кховзткъа устагӀах дала деза загат цхьа устагӀа ба. Шовзткъа доалахьа деш болчох хьаьрча загат устагӀах кхо дакъа дича царех ши дакъа да, ткъо доалахьа деш болчох хьаьрча загат устагӀах кхо дакъа дича царех цхьа дакъа да.

Загат дӀадалар миштад (Ӏар. كيفية أَدَاءَ الزَّكَاةِ‎)

Нагахьа санна рузкъа загат даккхара боарамга кхаьчача, хьалха дийцачча тайпара, загатагахьа шера терко еча рузкъах шу чакхдаьлча, загат даккхар важиб хинна ӀотӀа а дож, шоашта загат доагӀача наха из загат дӀакхачар хьакъ хинна соца а соц, рузкъан даьна из загат сихонца дӀадалар важиб а хул укх шин бехкамца (шартӀаца):

1. Рузкъан даьна загат дӀадалар тардалар.Тардалар хьахул из рузкъа ший даьга хилча. Нагахьа санна рузкъа даьга а доацаш кхычахьа хуле, е укхун рузкъа нахага декхар долаш доалле сихонца из загат дӀадалар важиб хилац, из рузкъа хьабе кхаччалца. Бакъда доаллача декхара тӀера дӀадала дезача загата боарам бола ахча рузкъан даьга хуле сихонца загат дӀадалар важиб хул.
2. Шоашта загат доагӀача наьха доакъош хьакорадар, е загат тӀехьагӀа дӀалургдолаш вола имам е цо из хьагулдара викал ваьвола саг (вакил) хьакоравар. Нагахьа санна КъорӀан чухьа Дала хьоахадаьча загат доагӀача бархӀ доакъоех доакъош ца хуле е царна дӀадийкъачул тӀехьагӀа загат царна эшачул совдоале, эггара гаргагӀа йолча юртарча загат доагӀача наха из загат дӀадалар важиб да.

Загат доагӀа рузкъаш шин даькъе декъалу:

• КъайлагӀа дола рузкъаш. КъайлагӀа дола рузкъаш да: дошув-дотуви, базара лела рузкъаши, ганзи.

Укх рузкъаех загат дӀалуш хилча уж доалахьа деш волчоа ше дӀадалар толашагӀа да, имамага гӀолла доацаш, наха юкъе уж мелад а уж фу рузкъаш да а ца даржийтар духьа.

• Гучахьа дола рузкъаш. Гучахьа дола рузкъаш да: шоаех загат дала деза хьайбаши, ялаташи, сомаши, дошув-дотув доаккха моттигаши.

Укх рузкъаех доагӀа загаташ имамага гӀолла дӀадала а е рузкъан дас ше дӀадала а мегаш да, бакъда толашагӀа имамага гӀолла дӀадалар да. Нагахьа санна имамо «шийга дӀа ца делча даргдац», – оале, укх рузкъаех дола загат цунга гӀолла дӀадалар важиб да.

Нигат

Загат доаккхаш хилча рузкъан даьна нигат хилар важиб да, ший рузкъан тӀера из параз загат хилар хьабелгалдеш, Даьла Элчана, Даьлера салам-моаршал хилда цунна, деша духьа:
إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ
МаӀан: «Хьа мел ду хӀамаш (Ӏамалаш) нияташца да (нияташца хила деза)».

Загата нигат: نَوَيْتُ أَدَاءَ فَرْضَ زَكَاةِ مَالِى МаӀан: «Аз нигат дир сай рузкъах параз загат дӀадалар».

Загата нигат рузкъан дас, ший дала дезар белгал а даьккха юхе дусача рузкъах из хьакъоастадеча ханна де деза, е ше загата́ лаьрхӀа хьакъоастадаь рузкъа из шоашка дӀакхачийтар хьакъ долча наха дӀалучча хана де деза. Рузкъан дас ший загат, из доагӀачарна дӀакхоачадергдолаш, саг викал ве мегаргва. Нагахьа санна загат дӀалургдолаш саг викал вой, нигат цунга загат дӀалучча хана де деза.

Загат доагӀарий доакъош

Шоашта загат доагӀарий доакъош марха дувцача метте Ӏохьоахадаьд. Цу доакъошта юкъе воагӀача сагагахьа хиланза даргдоаца шартӀаш ераш да:

1. Бусалба хилар (эрс: الْإسْلاَمُ).
2. Болх бе низ цакхачар (эрс: عَدَمُ الْقُدْرَةِ عَلَى الْكَسْبِ).
3. Загат доагӀачун напагӀа загат дӀалуш волчунна тӀехьа важиб цахилар (эрс: أَنْ لاَتَكُونَ نَفْقَتَهُ وَاجِبَةٌ عَلَى الْمُزَكِّى). Укхаза белгалдаккха доагӀа: ер кхоалагӀа дола шартӀ духхьал къечарнеи мискачарнеи мара ца хилар. Нагахьа санна укхо напагӀ лоаттаду саг вож загат доагӀача доакъошта юкъе воагӀаш хуле (масала: декхар доаллаш, гӀоазота водаш, хьаьналча наькъа аравоалаш …), царна загат дала мегаргда. Нагахьа санна загат дала дезача рузкъан даьна загат доагӀача бархӀ доакъошта чу а боагӀаш, укхо напагӀа лоаттаде ца а дезаш гаргара нах хуле (масала: вежарий, йижарий, даь-вежарий, наьна-вежарий, даь-йижарий, наьна-йижарий, цар дезалаш … и. кх. дӀ.), царна загат далар кхычарна лучул толашагӀа да. Иштта загат далар толашагӀа да, хьабе болх а боацаш къе миска хиларца загат доагӀаш болча ший къонгашта а.

Салмана Ибн Ӏамра Ибн Аусагара, Даьла раьза хилва цунна, доагӀ, Даьлча Элчано, Даьлера салам-моаршал хилда цунна тӀехьа, аьлар аьнна.

«Мискача сага сагӀа далар – сагӀа да, гаргарча (мискача) сага (сагӀа) далар – ши (сагӀа) да: сагӀеи гаргалол хоттари

Оригинал йоазув (Ӏар.):

الصَّدَقَةُ على الْمِسْكِينِ صَدَقَةٌ، وَعَلَى ذِى الْقَرَابَةِ إِثْنَتَان: صَدَقَةٌ وَصِلَةٌХьадоалдаьр Ибн Маджа ва (1844). Альбани шайхо хьадийс бакъ да аьннад.

1. ХӀашимеи, Ӏабдуль-МуттӀалибеи цӀенах цахилар (эрс: أَنْ يَكُونَ غَيْرَ هَاشِمِىِّ وَلاَ مُطَّلِبِىٍّ). Даьла Элчано, Даьлера салам-моаршал хилда цунна, аьннад:

إِنَّ هَذِهِ الصَّدَقَاتُ إِنَّمَاهِىَ أَوْسَاخُ النَّاسِ وَإِنَّهَا لاَتَحِلُّ لِمُحَمَّدٍ وَلاَ لِآلِ ممُحَمَّدٍ МаӀан: «Ераш сагӀаш наьха мӀадаш я, уж Мухьаммадаи Мухьаммад дезалаи хьаьнала дац»

Декхарах доагӀа загат (Ӏар. زَكَاةُ الدَّيْنِ‎)

Загат дӀадала дезача боарамга нахага доалла декхар кхаьчача, цу тӀехьа шу чакхдаьлча, рузкъан дас цох загат дӀадалар важиб да, из ший бе деце а. Загат дӀадала дезача боарамга нахага доалла декхар ше ца кхаьчача, бакъда укхунга долча рузкъаца цу боарамга из дӀакхоаче, загат дӀадалар важиб хул. Декхарах загат маца даккха деза:

• Нагахьа санна декхар хьадала деза ха хьаэтта яле, рузкъан да ший декхар доаллачунгара хьаэца низ кхоачаш вале, ший бе ший рузкъа долаш санна сихонца цох загат дӀадалар важиб да.
• Нагахьа санна декхар хьадала деза ха хьаэтта яле, рузкъан да ший декхар доаллачунгара хьаэца низ кхоачаш веце (цунга хьадала деце е даллац, яхаш, инкарло йой), сихонца цох загат дӀадалар важиб дац. Бакъда доалла декхар рузкъан даь бе кхаьчача дӀа мел дахача шерашка цох ца луш дӀа мел даха загат дӀадалар важиб да.
• Нагахьа санна декхар хьадала деза ха хьатӀакхаьча еце из ха хьатӀаотталца загат дӀадалар важиб дац. Бакъда цун ха хьатӀа а этта рузкъан даьна ший рузкъа хьабе кхачара низ кхоаччашшехьа загат дӀадалар важиб хул.

ХӀанз Ӏодийцача рузкъаех загат дӀадалар важиб халар дӀадалац, цу рузкъан даьга кхычарна дӀадала дезаш декхараш доахкар, аьнна.

Литература

• Дударанаькъан Мурада Ӏабдул-Мажит, Эсмарзанаькъан Джабраила Мухьаммад. Дына бовхамаш 10-г1а класс. — Магас, 2003.
• Закят / Рощин М. Ю. // Железное дерево — Излучение. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2008. — С. 199—200. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—, т. 10). — ISBN 978-5-85270-341-5.

Ссылки

• Что такое закят? — Фонд «Солидарность»
• Важность закята в Исламе — Al-Iman.ru
• Форма расчета величины закята для денежных средств в рублях — Zakaat.Narod.ru
• Положение закята. — Татарстан в сети Интернет (Перевод с арабского Мингалеева Аяза). Архиве диллад 2009 шера маьтсела 18 дийнахьа.
• О закяте. — Татарстан в сети Интернет (Перевод из журнала "Awake"). Архиве диллад 2009 шера маьтсела 18 дийнахьа.
• Аляутдинов Ш. Закят // umma.ru. Архиве диллад 2012 шера ардара 18 дийнахьа.
• Аляутдинов Ш. Кто платит закят // umma.ru.
• Аляутдинов Ш. Направления реализации закята // umma.ru.
• Аляутдинов Ш. О выплате закята // umma.ru.