Хьалхара юкъарле

Чхара тIа диллá сурт да Францерча Ласко яхача хьагIара чу. Вай замал 14 эзар шу хьалха; тIехьара палеолит.

Хьалхара юкъарле (эрс: Первобы́тное о́бщество) — йоазув хьакхоллале хинна мур я адамлен тархьаре. Йоазув кхеллачул тIехьагIа аьттув хул Iояьздаь долча хьасташ (источникаш) тIа бух а бола тохкамаш де тархьарá. Цу заман чухь Iояздаь хинна хьасташ доацандаь, цох бола хоам хьаийбу укх тайпарча Iилмашца: археологи, этнологи, палеонтологи, биологи, геологи, антропологи, археоастрономи, палинологи.

Мураш

Зама Эпоха	Европе хинна мур	Мураш ______Периоды______	Экам Характеристика
Къаьнара кхерий зама е палеолит	2,4 млн. — 10 000 в. з. хьалха	Хьалхара (лохера) палеолит 2,4 млн. – 600 000 в. з. хь. Юкъера палеолит 600 000—35 000 в. з. хь. ТIехьара (лакхера) палеолит 35 000—10 000 в. з. хь.	Чарахьийи лехьдерхойи ха. Моакхаза кечалаш лелае болабалар. ТIаккха ха дIа мел йода уж дегIайоагI, дукхагIа а хул.
Юкъера кхерий зама е мезолит	10 000—5000 в. з. хьалха		ДIайолалу Европе плейстоцен чаккхйоаллаш. Чарахьашеи лехьдерхошеи Iомадаьд лакхача боараме кхерахи тIехкахи гIирсаш (кечалаш) яр, иштта гаьна детта герз а — тIаьски Iади.
Керда кхерий зама е неолит	5000—2000 в. з. хьалха	Хьалхара неолит Юкъера неолит ТIехьара неолит	Неолит хьахилар дувзаду неолита революцеца. Боахам лелабар эргадоал, гулдара а чарахьий а боахамá («ший доалá дерзадерá» / «присваивающего») когаметт отт — «хьадер» / «производящие» (лаьтта леладар, доахан леладар).
Геза зама	3500—800 в. з. хьалха		Металлурги дIа-хьа яржарах аьттув хул аьшкал даккха: (дошув а, цIаста а, геза а). Хьалхара йоазонаш Азеи Эгеидеи.
Аьшка зама	Гаргга 800 в. з. хьалха	ХьалхагIара тархьар ок. 800—500 в. з. хьалха Античность ок. 500 в. з. хьалха — 500 в. з. Юкъера бIашераш ок. 500—1500 в. з. Керда тархьар с ок. 1500 в. з.

ТIатовжамаш

• Семёнов Ю. И.:

• «Переход от первобытного общества к классовому: пути и варианты развития». Часть I Часть II
• Формы общественной воли в доклассовом обществе: табуитет, мораль и обычное право
• Тотемизм, первобытная мифология и первобытная религия
• О методике реконструкции развития первобытного общества по данным этнографии
• Введение во всемирную историю. Выпуск 2. История первобытного общества

• Ефименко П. П. Первобытное общество. Очерки по истории палеолитического времени (тIакхача вIаштехьа доаца тIатовжам)  (тIакхача вIаштехьа доаца тIатовжам с 23-05-2013 [3313 дней] — тархьар, шоллар)
• Лекция «История первобытного общества»
• Периодизация первобытной истории
• Статья «Первобытнообщинный строй» в БСЭ
• Всемирная история. Энциклопедия. Том 1. (1956 год)
• Таблица «Начальная история (до 3000 г. до н. э.)» на сайте «Хронос»
• Первобытная культура