Архитектура
Архитекту́ра — гӀишлоштеи кхыйолча хьалъяьча хӀамаштеи проект яра а уж хьалйоттара а исбахьалеи Ӏилмеи[1][2]. Иштта «архитектура» оал сага́ ва́ха а ле́ла а гонахье хулийташ йолча ерргича гӀишлонехи кхыйолча хьалъяьча хӀамаехи[3].
Архитектура чу вӀаший дувзаденна да объектий тайп-тайпара белгалонаш: функциональни (декхар, пайда), технически (чӀоагӀа хилар, дукха ха йоаккхарг хилар), эстетически (хозал), иштта цар массане исбахьален маӀан а[1]. Архитектурай исбахьален маӀан а специфика а эггара дикагӀа белгалъеш я классика лоархӀаш йола Витрувийчун триада: ЧӀоагӀал, Пайда, Хозал (лат. Firmitas, Utilitas, Venustas)[4].
Архитектура белхаш каст-кастта исбахьален кхолламаш морг а, культурни е политически символаш морг а лоархӀ. Тархьара цивилизацеш белггала я шоай архитектурни карагӀдаьннарашца (толамашца). Юкъарлен вахарца ювзаенна йола функцеш Ӏалашъе вӀаштӀехьа доалийташ я архитектура. Бакъда, архитектура хьакхолл наьха торонагеи хьашташкеи хьажжа́[3].
Архитектураца ювзаенна халкъашта юкъера эггара лакхехьара долча совгӀатех я Притцкеровски преми. ХӀара шера архитектурай областе тӀехдика толамаш дахарах луш я из преми.
1996 шера Барселоне хиннача Къамашта юкъера архитекторий союза (МСА) ТкъоалагӀча Генеральни ассамблеяс оттадаьд, хӀара шера Ардара бетта хьалхара оршот дийнахьа Къамашта юкъера архитекторий белха-говзала цӀай дездеш хургдолаш — Дунен архитектурай ди[5].
Этимологи
[тоаде | тоаде чура]«Архитектура» хьатӀаийцад латиний меттацара лат: architectura яхача деша тӀара[6]. Латиний метта из дош architectus «архитектор» яхача дешах хьахиннад, амма из ше къаьнарча яний меттацара хьатӀаийцад — ш.-ян. ἀρχιτέκτων: αρχι- (керттера, воккхагӀа) + τέκτων (дахчанпхьар, гӀишлонхо) — «керттера гӀишлонхо»[7][8].
ГӀалгӀай метта хьалдоттара исбахьале белгалъеш ший дош долаш да: «тӀого́взал» («тӀо» + «го́взал»). Юххьанцара иштта оалаш хиннад кхерах хьалдоттар, хӀаьта из белха-говзал лелаечох «тӀого́взанча» оалаш хиннад.
Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- ↑ 1,0 1,1 Архитектура //Архитектура // Большой Энциклопедический словарь. — 2000.
- ↑ Архитектура //Энциклопедия Кругосвет
- ↑ 3,0 3,1 А. В. Иконников. Архитектура // Большая Советская Энциклопедия. 3-е изд. / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Советская Энциклопедия, 1970. — Т. 2. Ангола — Барзас. — С. 296—302.
- ↑ Prak N. L. The Language of Architecture: A Contribution to Architectural Theory. The Hague-Paris, 1968.
- ↑ World Day of Architecture — Message from the UIA President Архиве диллад 2014 шера наджгоанцхой 3 дийнахьа.
- ↑ Фасмер М. Этимологический словарь русского языка. — Прогресс. — М., 1964–1973. — Т. 1. — С. 91.
- ↑ Архитектура // Брокгаузеи Ефронеи энциклопеден дошлорг : 86 томах латт (82 томи 4 тӀатохари). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Ernout A., Meillet A. Dictionnaire etymologique de la langue latine. — 3. — Paris, 1951. — P. 78.
ТӀатовжамаш
[тоаде | тоаде чура]- Архитектура // Брокгаузеи Ефронеи энциклопеден дошлорг : 86 томах латт (82 томи 4 тӀатохари). — СПб., 1890—1907.