Проект:ГӀалгӀай мотт
ВИКИ-ПРОЕКТ
ГIАЛГIАЙ МОТТ
| КЕРТТЕРДАР | КЪАМАЬЛӀОМОРГ | ДОШЛОРГ | БЕРАШТА |
Хержа статья
ГIалгIай йоазув (да) (эрс: ингушская письменность) — гIалгIай мотт дIаязбара духьа леладеш дола йоазув. Ше мел хиннача хана чухьа тайп-тайпарча графика ларда тIа хиннад, массехказа хийца а хиннад. Таханарча дийнахьа гIалгIай йоазув кириллица тIа лелаш да.
Ширача хана гIалгIаша къаьстта шоай йоазув леладаь хинна мегалга яздаьд тайп-тайпарча цIихеза болча Iилманхоша. Царна яхар хьагул а даь, гIалгIай лоамара ширача гIалаш тIеи, элгацаш тIеи, маьлха-кашамаш тIеи латтача йоазонашца даь белхашца уж вIашагI а тохаш хоадам беш Iилманхо волча Дударанаькъан Ӏ.-М. аьннад:
«...учитывая принадлежность ингушей к реликтам древнейших племен Кавказа, сохранившим «все лингвистические особенности языка, присущие этому древнему этническому массиву, фонетика, морфология, синтаксис и лексика которого дают многочисленные примеры родства с хуррито-урартским, протохеттским и шумерскими языками, даже этот неполный перечень пиктографических знаков можно рассматривать как зачатки письма древних предков ингушей».
Хержа саг
Малсагнаькъан Кураза Зоврбик (эрс: Заурбе́к Кура́зович Мальса́гов) — гIалгIай советий йоазонхои, революционери, просветители, Iилманхои ва. ГIалгIай алапат оттадаьр ва латиний йоазона тIа.
Ваьв Этинга 3 дийнахьа 1894 шера. Кхелхав Села 14 дийнахьа 1935 шера.
Хой шоана
- ГIалгIай тархьара чу тIехьарча бIаьшаренашка гIалгIай метта йоазон 5 алапий ларда тIа хила кхийнад:
- Шира гIалгIай йоазув (дукхагIдар дайна дIадаьннад)
- Гуржий
- Iарбий
- Латиница
- Кириллица
- Къонах, воккха саг яха дешаш сийцеи, лерхӀамцеи дувзаденна доацаш, маӀача сага ханашца мара дувзаденна дац
- ГӀалгӀай метта къонахчун ший сесагаца хила езаш йола ревность белгалйоаккхаш дош дац. ГӀалгӀай къонахчох массахана из йоалаш хиннандаь, из дош эшаш хиннадац. ХӀанзарча хана е Ӏарбий гӀайрат яха дош леладу, е эрсий ревность леладу, е дегабуам (эрс: подозрение) яхача гӀалгӀай дешаца кхоачам бу, цхьабакъда дегабуамаш дер бусалба динах харц да, хӀаьта гӀайрат маӀача сагаца хила езаш йола хӀама я, цудухьа из дош леладе дагӀац. Цул совгӀа энгарал леладе а гӀерт, амма из шин энгара юкъера гаргало мара яц.
- Таьрахь 4 (цунах хьадоалар а) цаI мара дац гIалгIай метта классашца хувцалуш
- ГӀалгӀай «Малх» яха дош хьадаьннад ширача гӀалгӀай «ма» (солнце) яхачохи «алхха» (только) яхачохи
- «Им дила», «Керасти де» яха хандешаш кхы духхьала динца дувзаденна дац. «Им дила» яхар юххьанцара «къоабалде, бакъдаь тӀаэца, раьза хила» аьнна маӀан долаш хиннад, тӀаккха «керасти де» — «къоабал ца де, бакъ ца де, тӀа ца эца, раьза ца хила» яхилга да.
- Нах шоайла мархӀалелхар (юкъ тӀа кулг а дулаш) Сибарера цӀабаьхкачул тӀехьагӀа мара доладаьдац. Цул хьалхагӀа на́ха шоайла доазув лорадаьд тӀех ца бувлаш
- ГӀалгӀаша леладу «набахте» (эрс: тюрьма) яха дош, эрсий «на вахте» яхача шин дешаех хьадаьннад. ХӀаьта къаьнача гӀалгӀай ӀаьдалагӀа гӀалгӀай набахтенаш хиннаяц. Цун когаметта бехк баьннача сагацара лерхӀам хоадабеш хиннаб, хӀаьта геттара харц хӀама даьчунна «байтмал» еш хиннай
- «Эздел» яха дош «эзе де» (эрс: Делай взвешеннно) яхачох хьадаьннад
- «ХьоалчагӀа» хьалха алхха йоагӀача-йодача деш долча цӀайнах оалаш хиннадац. Дуккха нах чу а бехаш деш долча моллагӀча цӀайнах оалаш хиннад «хьоалчагӀа». Масала, хьоалчагӀа доттагӀал тоссаш деш хиннад е гаьнарча меттера саг цӀавеча.
- ГӀалгӀаша Догора́ вахар яха кхетам лелабу арахьа ахча даккха болх бе вахарах. Из хьахиннад эрсий меттала барт бар (каст-кастта каьхатаца чӀоагӀбаь бола) аьнна маӀан долаш долча договор яхача дешах.
- ХьаштагӀа яха дош юххьанцара моттиг белгалйоаккха цӀердош хиннадац. Хьашт долаш/долчахьа (эрс: по нужде) аьнна маӀан хиннад цун, цудухьа араваха (хьаштагӀа чу ваха) водар «ший хьаштагӀа» водаш хиннав. Из хӀама ше ма дарра дӀа ца ала, хозагӀа дола дош санна леладаьд хьаштагӀа, хӀаьта цун маӀан хувца а денна, эзди хилар дӀадаларца, «нишка вахар», «аравахар» яхараш юкъедаьннад.
Хержа медиафайл
