Проект:ГIалгIай мотт

ВИКИ-ПРОЕКТ

ГIАЛГIАЙ МОТТ

КЕРТТЕРДАР

ГӀалгӀай мотт — гӀалгӀай къаман мотт ба. Баьржа ба Даькъастен чухьа — ГIинбухерча Кавказе. Ерригача Эрсече гӀалгӀай мотт бувцаш 306 000 (кхо бӀаь ялх эзар) гаргга саг ва. Цул совгӀа гӀалгӀай мотт баьржа ба ГIазакхстане, иштта нагг-наггахьа Туркий Мехка а, кхыдолча Гаргара Малхбоалерча мехкашка а. ГӀалгӀай Республике гӀалгӀай мотт паччахьалкхен мотт ба.

тоаде

Хержа статья

ГIалгIай йоазув (ингушская письменность) — гIалгIай мотт дIаязбара духьа леладеш дола йоазув да. Ше мел хиннача хана чухьа тайп-тайпарча графика ларда тIа хиннад, массехказа хийца а хиннад. Таханарча дийнахьа гIалгIай йоазув кириллица тIа лелаш да.

Ширача хана гIалгIаша къаьстта шоай йоазув леладаь хинна мегалга яздаьд тайп-тайпарча цIихеза болча Iилманхоша. Цар хетамаш хьагул а даь, гIалгIай лоамара ширача гIалаш тIеи элгацаш тIеи маьлха-кашамаш тIеи латтача йоазонашца даь белхашца уж вIашагI а тохаш хоадам бу Iилманхочо Дударанаькъан А.-М. М.:

«...учитывая принадлежность ингушей к реликтам древнейших племен Кавказа, сохранившим «все лингвистические особенности языка, присущие этому древнему этническому массиву, фонетика, морфология, синтаксис и лексика которого дают многочисленные примеры родства с хуррито-урартским, протохеттским и шумерскими языками, даже этот неполный перечень пиктографических знаков можно рассматривать как зачатки письма древних предков ингушей».

тоаде

Хержа саг

Малсагнаькъан Кураза Зоврбик (эрс: Заурбе́к Кура́зович Мальса́гов) — гIалгIай советий йоазонхои, революционери, просветители, Iилманхои ва. ГIалгIай алапат оттадаьр ва латиний йоазона тIа.

Ваьв Этинга 3 дийнахьа 1894 шера. Кхелхав Села 14 дийнахьа 1935 шера.

архив

тоаде

Хой шоана

ГIалгIай тархьара чу тIехьарча бIаьшаренашка гIалгIай метта 5 йоазон алапий ларда тIа хила кхийнад:

Шира гIалгIай йоазув (дукхагIдар дайна дIадаьннад)
Гуржий
Iарбий
Латиница
Кириллица

Таьрахь 4 (цунах хьадоалар а) цаI мара дац гIалгIай метта классашца хувцалуш.
ГӀалгӀай «Малх» яха дош хьадаьннад ширача гӀалгӀай «ма» (солнце) яхачохи «алхха» (только) яхачохи.
«Им дила», «Керасти де» яха хандешаш кхы духхьала динца дувзаденна дац. «Им дила» яхар юххьанцара «къоабалде, бакъдаь тӀаэца, раьза хила» аьнна маӀан долаш хиннад, тӀаккха «керасти де» — «къоабал ца де, бакъ ца де, тӀа ца эца, раьза ца хила» яхилга да.
Нах шоайла мархӀалелхар (юкъ тӀа кулг а дулаш) Сибарера цӀабаьхкачул тӀехьагӀа мара доладаьдац. Цул хьалхагӀа на́ха шоайла доазув лорадаьд тӀех ца бувлаш.
ГӀалгӀаша леладу «набахте» (эрс: тюрьма) яха дош, эрсий «на вахте» яхача шин дешаех хьадаьннад. ХӀаьта къаьнача гӀалгӀай ӀаьдалагӀа гӀалгӀай набахтенаш хиннаяц. Цун когаметта бехк баьннача сагацара лерхӀам хоадабеш хиннаб, хӀаьта геттара харца хӀама даьчунна «байтмал» еш хиннай.
«Эздел» яха дош «эзе де» (эрс: Делай взвешеннно) яхачох хьадаьннад.
«ХьоалчагӀа» хьалхагӀа алхха йоагӀача-йодача деш долча цӀайнах оалаш хиннадац. Дуккха нах чу а бехаш деш долча моллагӀча цӀайнах оалаш хиннад «хьоалчагӀа». Масала, хьоалчагӀа доттагӀал тоссаш деш хиннад е гаьнарча меттера саг цӀавеча.