Алмакх
| Юрт | |
| Алмакх | |
|---|---|
 | |
| 42°59′18″ с. ш. 46°34′35″ в. д.HGЯO | |
| Паччахьалкхе |
 Россе Федераци |
| Федерацен субъект | ДаьгӀасте |
| Муниципальни шахьар | Казбекова шахьар |
| Тархьари географии | |
| Лакхал | 877 метр |
| Сахьата оаса | UTC+3:00 |
| Бахархой | |
| Бахархой | |
| Къамаш | жӏайхой |
| Динаш | сунний бусалба |
| Дагарга идентификатораш | |
| Пошта индекс | 368087 |
| Код ОКАТО | 82222000002 |
| Код ОКТМО | 82622405101 |
| Номер в ГКГН | 0139750 |
|
|
|
.svg)
А́лмакх — ДаьгӀастен Казбекова шахьаре улла юрт. Из улл «Акташ» (ГӀурий, Тирк-Ӏам) яхача хин аьттехьа.
Тархьар
[тоаде | тоаде чура]ГӀумкий меттала юрта цӀи «Алмалы» — Ӏажа, аьнна, маӀан доахаш я. ЦӀи иштта вайнаьха овла болаш я яхаш а да — «Алмакхе» — яхачох «караверзаваьвоаца», аьнна маӀан да доахаш[2].
«Гюлистани-Ирем» яха дешарг яздаьча Бакиханова дувц АстагӀа Темар нохчашта тӀа а кхийтта, цар Алмакх яха пхье йохаяь хинналга[3]. Цул тӀехьагӀа юрт меттаоттаяьй ше хинна цӀи а йолаш. Эггара хьалхагӀа укхаза хайшаб пхьенах байдда баха хинна Харачоера нохчий — Кекели яхаш даи, Келерди, Келимат яхаш цун ши воӀи. Цхьа ха яьлча уж болча Ӏандий ГӀойсун аьрда берда тӀара Ӏандий (маӀарлой) тӀабехкаб. Дезалех тукхамаш хьахиннад, тукхамий цӀераш шоай хьабаьннача моттигага хьежжа я[4], моттиг йовзаш волча Идрисов Расула хьадоаладаьд уж тукхамаш: жӏай. ХорейчӀилал (харачой), жӏай. Чункуриял (чунгарой), жӏай. Гъал-гъалал (ингушал) (гӀалгӀай), жӏай. Арсукъилал, жӏай. Бергъилал царех кхоъ нохчий овла болаш да, яхаш[5]. Немций тохкамхо хиннача Гюльденштедта 1770 шерашка Алмакх цӀенна кистински йолча юрташта юкъейихьай[6].
1944 шера гӀалгӀайи нохчийи мехках баьхача хана юртара цхьабола нах низагӀа нохчий Ӏовхой-Юртеи (хӀанз Калининаул) Акташ-Аухеи (хӀанз Ленинаул) Ӏохувшабаь хиннаб[7]
Один из 5-ти тухумов Алмака имеют ингушские корни жӏай. Гъал-гъалал (ингушал)}.
Бахархой
[тоаде | тоаде чура]| Бахача наьх дукхал | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1889[8] | 1926[9] | 2002[10] | 2010[11] | 2012[12] | 2013[13] | 2014[14] |
| 1192 | ↗2104 | ↘1706 | ↗1983 | ↗2040 | ↗2072 | ↗2113 |
| 2015[15] | 2016[16] | 2017[17] | 2018[18] | 2019[19] | ||
| ↗2141 | ↗2165 | ↗2207 | ↗2228 | ↗2260 | ||
- Национальный состав
По данным Всесоюзной переписи населения 1926 года[20]:
| № | Национальность | Численность, чел. | Доля |
|---|---|---|---|
| 1 | маӀарлой | 2104 | 100 % |
2010 шера хьисап деш нах дӀаязбарах[21]:
| № | Къам | Дукхал, саг. | Дакъа |
|---|---|---|---|
| 1 | маӀарлой | 1969 | 99,3 % |
| 2 | кхыбараш | 14 | 0,7 % |
Тухкамаш
[тоаде | тоаде чура]- жӏай. ХорейчӀилал (харачой),
- жӏай. Чункуриял (чунгарой),
- жӏай. Гъал-гъалал (ингушал) (гӀалгӀай),
- жӏай. Арсукъилал,
- жӏай. Бергъилал[5].
Юртабоахам
[тоаде | тоаде чура]Юрта йоалл Кавказе эггара йоккхагӀа йола саьрчий боахам. Хьувкхаш-саьрч дебадеши цар совкарчах (саь муӀаш) пайда эцаши болх лелабу[22].
Литература
[тоаде | тоаде чура]- Идрисов Р. И. Салатавия - дир чӀухӀи. — Махачкала: ИД «Эпоха», 2005. — 274 с.
- Гюльденштедт И. А. Россени Кавказеи гӀолла баь никъ : [нем.] = Reisen durch Russland und im Caucasischen Gebürge / von P. S. Pallas : полев. исслед / Пер. Т. К. Шафроновской, ред. и коммент. Ю. Ю. Карпов. — РАН. Кунсткамера. — СПб. : «Петербургское востоковедение», 2002. — С. 241. — 512 [или 507?] с. — [1-е изд. на русск. яз. всех материалов И. А. Гюльденштедта последней трети XVIII в.]. — 1000 экз. — ISBN 5-85803-213-3.
- Алиев, Б.Г. Предания, памятники, исторические зарисовки о Дагестане. Предания, памятники, исторические зарисовки о Дагестане. — Махачкала: Даг. кн. изд-во, 1988. — С. 41-42. — 128 с.
Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2024 года Федеральная служба государственной статистики (27 апреля 2024).
- ↑ Твёрдый А. В. Топонимический словарь Северного Кавказа. Ч. 1, 2. Краснодар, 2006.
- ↑ Алиев Б.Г. Арахьара караберзабе гӀийртачарна духьала селий къамаша яь духьале = Борьба народов Дагестана против иноземных завоевателей. — Махачкала: типографии ДНЦ РАН, 2002. — 408 с.
- ↑ Алиев, оа. 41-42.
- ↑ 5,0 5,1 Идрисов, 2005, оа. 169.
- ↑ Гюльденштедт, оа. 241.
- ↑ Общественно-политический еженедельник «ЧЕРНОВИК» — Аккинский вопрос (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам)
- ↑ Статистические таблицы населенных мест Терской области / изд. Терск. стат. ком. ; под ред. Евг. Максимова. - Владикавказ, 1890-1891. - 7 т. Т. 2. Вып. 6: Хасав-Юртовский округ..
- ↑ Ло:Население/1926A
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Таблица № 11. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских и сельских населённых пунктов Республики Дагестан. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 13.05.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 13.05.2014.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.05.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 31.05.2014.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 16.11.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 16.11.2013.
- ↑ Численность населения на 1 января 2014 года по сельским поселениям Республики Дагестан. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 17.04.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 17.04.2014.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 6.08.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 6.08.2015.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2016 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. Муниципальни образованешка гӀола 2017 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа (эрс.) (31 кӀимарса 2017). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2017. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 31.07.2017.
- ↑ Россе Федерацен бахархой дукхал. ЛаьрхӀай муниципальни образованешка 2018 шера наджгоанцхой бетта 1 дийнахьа. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.07.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 26.07.2018.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (эрс.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 31.07.2019. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 2.05.2021.
- ↑ Данные Всесоюзной переписи населения 1926 года.
- ↑ Данные Всероссийской переписи населения 2010 года (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Архиве диллад 2019 шера наджгоанцхой 1 дийнахьа.
- ↑ В Казбековском районе Дагестана занимаются разведением уникального вида оленей Архиве диллад 2016 шера тушола 4 дийнахьа.
ТӀатовжамаш
[тоаде | тоаде чура]- Шахьарерча администраце мазаоагӀон тӀа Алмакхах лаьца Архиве диллад 2024 шера наджгоанцхой 3 дийнахьа.
Ло:Населённые пункты Казбековского района Ло:Муниципальные образования Казбековского района