Ӏарамхий
| Ӏарамхий (Кистихий) | |
|---|---|
 | |
| Экам | |
| ДӀоахал | 28 км |
| Бассейн | 298 км² |
| Водоток | |
| Хин корта | |
| • Координаташ | 42°42′53″ с. ш. 44°50′40″ в. д.HGЯO |
| Хин даьрже | Тийрк |
| • Координаташ | 42°51′33″ с. ш. 44°38′43″ в. д.HGЯO |
| Хий дода моттигаш | |
| Хин система | Тийрк → Къаспий форд |
|
|
|
| Мата | |
| Регион | ГӀалгӀайче |
| Шахьар | ЖӀайраха шахьар |
| ГВР чура код | 07020000212108200003039[1] |
|
|
|
 Медиафайлаш Викиларма чу | |
.svg)
Ӏарамхий, е Кистихий (да) (эрс: Армхи́, Кистинка, хӀир. Мӕхъхъӕлдон, гурж. ქისტეთისწყალი) — ГӀалгӀай Мехка ЖӀайраха шахьаре дода хий да. Тийрках дӀакхеташ да. 28 км дӀаьха да[2]. Хий хьагулалуча бассейна майда 298 км² я[2].
Ӏарамхий, Шолжеи, Эсеи, Фортеи санна ГӀалгӀай Мехка керттерча до́дача хих да. Цар юкъара бассейна майда 3073 км² я[3].
ЦӀи
[тоаде | тоаде чура]ГӀалгӀай меттала укх хих Ӏарамхий е Кистийхий оал, цкъаза лоаца такилг оттадеш Ӏарам-хий, Кисти-хий а язду[4][5][6]. Эрсий меттала а гӀалгӀай цӀерашта тарра, Армхи́[7][8] е Кистинка[2][5] оал.
ХӀираша Ӏарамхих Маккъалдон (хӀир. Махъхъæлдон) оал[9], цу хи йисте цар маккъалаш (хӀир. махъхъæл) оалаш хинна фаьппий]] баьха́ндаь, цудухьа эрсий меттала а «Армхи» а́ларал совгӀа «Макалдон» а оалаш хиннад Ӏарамхих[10]. «Маккъал» яха цӀи гӀалгӀайи хӀирийи маккхал/мæхъхъæл (эрс: коршун) яхача дешаца дувзаду[11][12]. А. Н. Генконна хетачох, из цӀи хӀираша Аьрзи кхаьлахи, цун бахархоех хьаийцай[11].
Географи
[тоаде | тоаде чура]Ӏарамхий Кистий чӀоже гӀолла дода. «Ӏаьржача лоамани, Юкъерча лоаман дукъа́и юкъерча шанашкара доагӀа из[8]. ГӀинбухен-малхбузехьа дийхка-дакха орца гӀолла додаш[8], хи-тоаталаша дуз. Хин даьрже 551 км гаьна улл Тийрка аьтта берда тӀа[2]. Ӏарамхин керттера га — Шанхий — аьрдехьара кхет[8].
Ӏарамхи тӀа ОлгатӀеи, Лаьжги, шахьара юкъ йола ЖӀайрахи я́д[8].
Хин реестра дараш
[тоаде | тоаде чура]Россе паччахьалкхен хин реестра дарашта тӀатайжача Ӏарамхий Малхбузехьарча-Къаспий бассейний округа́ юкъе́до́д, хибоахама дакъа — Эрсечен Гуржехьецара гӀайнашта тӀара дола а денна «Урсдон» яхача додача хих кхетталца дола Тийрк (Ардон ца лоархӀаш). Хин додача хин бассейн — Идалеи Тийркеи юкъера Къаспий форда бассейна дода хиш. Паччахьалкхен хин реестра чура объекта код — 07020000212108200003039[2].
Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- ↑ Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 8. Северный Кавказ / под ред. Д. Д. Мордухай-Болтовского. — Л.: Гидрометеоиздат, 1964. — 309 с.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Государственный водный реестр. Армхи (Кистинка) (эрс.). textual.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Минприроды России (29 тушола 2009). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 20.12.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 29.03.2009.
- ↑ Информация о Ингушетии (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 30.01.2010. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 11.07.2010. Архиве диллад 2010 шера кӀимарса 11 дийнахьа.
- ↑ II часть: Горная Ингушетия (юго-западная часть), Горная Чечня (центральная и юго-восточная части) : топоним. слов. // Топонимия Чечено-Ингушетии : в IV частях (1976—1985 гг.) / Сост. А. С. Сулейманов, ред. А. Х. Шайхиев. — Гр. : ЧИ кн. изд-во, 1978. — 289 с. — 5000 экз.
- ↑ 5,0 5,1 Сампиев И. М. Гидронимы Кистетии (Кистинского общества Ингушетии) // Сборник научных статей института социальных исследований. — 2019. — С. 176—185. Архиве диллад 18 11 2019.
- ↑ По следам легенды (эрс.). ghalghay.com (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
- ↑ Армхи (№ 0155288) / Реестры зарегистрированных наименований географических объектов. (PDF+RAR) // Государственный каталог географических названий. rosreestr.ru.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Лист карты K-38-42 Тарское. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1984 год. Издание 1988 г.
- ↑ Сагов, 2015.
- ↑ Генко, 1930, оа. 707.
- ↑ 11,0 11,1 Генко, 1930, оа. 707, 709.
- ↑ Виноградов, 1966, оа. 160.
Литература
[тоаде | тоаде чура]- Сагов Р.З. Этнолокальные группы (общества) ингушей // Вестник ИНИИГН. — 2015. — № 2. — С. 39—47.
- * Генко А. Н. Из культурного прошлого ингушей // Записки коллегии востоковедов при Азиатском музее : [рус.] / Под ред. В. В. Бартольда. — Ленинград : Издательство Академии наук СССР, 1930. — Т. 5. — С. 681—761. — 836 с.