Марзабиканаькъан Темаркъий Ӏусман
| Марзабиканаькъан Те́маркъий Ӏусма́н | |
|---|---|
| Ваь таьрахь | 10 маьцхали 1889 |
| Ваь моттиг | ЖӀайраха урхале, Шолжа ралс, Тийрка область, Россе импери |
| Кхелха таьрахь | 17 маьтсела 1920 (30 шу) |
| БӀорахол |
 Россе импери |
| Леладу гӀулакх | йоазонхо, публицист, хьехархо |
| Жанр | дувцараш, очеркаш, статьяш, фельетонаш |
| Кхолламий мотт | эрсий, гӀалгӀай |
| СовгӀаташ |
 «Низ ма кхоачча болхбарахи, дика хьехарахи» яха массехк совгӀат |
Марзабиканаькъан Те́маркъий Ӏусма́н (эрс: Мурзабеков Осман Темуркоевич) — гӀалгӀай йоазонхо, публицист, хьехархо.
Биографи
[тоаде | тоаде чура]Марзабиканаькъан Темаркха Ӏусман ваьв 1889 шера Маьцхали 10 дийнахьа ЖӀайрахой шахьаре. 1912-ча шера Эривана хьехархой семинари тӀехдика чакхъяьккхай, татрий меттахи кулга говзалахи (ручной труд) мара йиъ йоацаш. Семинари ма яьккхинге Привольненски яхача юртарча дешарче кулгалде хьожаваь хиннав, хӀаьта дукха ха ялалехьа Тийрка областа халкъан дешарчений дирекце (эрс: Дирекция народных училищ Терской области) соцам барца цигара Буро тӀарча эрсий-гӀалгӀай дешарче вахийтав. Цунна 1913-1914 шерашка доалдаьд Ӏусмана. Михий 26-ча дийнахьа № 1643 йолча соцам арабаьнначул тӀехьагӀа 1914 шера Тов 1-ча денгара денз 5-гӀча прихода дешарче хьожаваь хиннав из. Цига цкъахьалха хьехархо волаш къахьийгад, тӀаккха — директор волаш. Организатора болх дика бовзар бахьан долаши, хьехархочун гӀулакх ше ма доаггӀа дӀадахьар бахьан долаши, дукха ха ялалехьа кхычарел эшаш, тӀехьаюсаш хинна дешарче, пхье дикагӀчарех хулийташ хьалъяьккхай цо.
Хьалхара дунен тӀом бахьан долаш Россе импере паччахьалкхен казначейство ма хулла кӀезигагӀа ахча дӀадахийта гӀерта езаш хьал хинна дале а, Марзабиканаькъан Ӏусмана́ «...низ ма кхоачча болхбарахи, дика хьехарахи» (эрс: «...в награду за усиленные труды и успешное преподавание») оалаш, Кавказа дешара гома бӀарглокхачун пурамаца массехк ахчацара совгӀат денна моттиг хиннай. Цул совгӀа, 1913 шера декабрь 18 дийнахьа Тийрка областа халкъан дешарчений дирекце амарца наькха тӀа лелае бокъо йола «Романовий фусамо паччахьал ду 300 шу да́лар дездеш» сийрда наштарах яь мейдилг еннай Марзабиканаькъан Ӏусмана.
Ӏусман тайп-тайпара вахара а Ӏилман а оагӀонаш йовзаш саг хиннав. Наьна мотт болча гӀалгӀай меттали эрсий меттали совгӀа фаьренгий мотт а, татрий мотт а ховш хиннав.
1911 шерашка денз каст-кастта ший йоазонашта кепаеттийта волавеннав Ӏусман. Зарбанченашта юкъе меттигера а (Буро), юкъера а (Петербург), европера а (Параж) зарбанченаш хиннай.
Марзабиканаькъан Ӏусман вийнав 1920 шера май пхелагӀча дийнахьа шоллагӀча эскара къаьсттача ралса топаш те́ха́[1]
Кхолламаш
[тоаде | тоаде чура]Йоазонхочун кхолламаш дезача маьхе лархӀа мегаргдолаш да, хӀана аьлча ХХ бӀаьшера берригача гӀалгӀай йоазонхошта юкъе исбахьален меттаца язде гӀерташ ишта а дукха хиннабоацачарех хиннав Марзабиканаькъан Ӏусман. Ший белхашка Даькъастерча на́ха́ лоадам бола хаттараш айду цо, къаьстта белгадоах дешар, культура, кхалсагацара лерхӀам.
- «Возрождение ингушей». Очерк, кепатехай «Мусульманин» яхача тептара чу Параже (№ 22-23) 1911 шера Михий 5 дийнахьа. Цу чу Ӏусмана дийцад 2 класс хиннача дешарченах 4 класс йола кхыча къамай метташ (фаьренгийи, немцийи) хьеха дешарче хьаергйолаш Наьсарен гӀапковна чу баь хиннача гулламах.
- «Эривань». Статья, кепатехай «Мусульманин» яхача тептара чу Параже (№ 8-10). «ДегӀаенача Эрмалойчегара» хьокхам а эцаш оттаде деза дешар яхаш, тӀахьийхад цига йоазонхочо.
- «Пробуждение»
- «Примерный мулла» — хьалхара гӀалгӀай фельетон. «Мусульманин» яхача тептара 5-ча номере кепатехай 1911 шера Муттхьов 15 дийнахьа.
- «Старый Дамба». Дувцар, «Мусульманин» яхача тептара 5-ча номере кепатехай 1911 шера Муттхьов 15 дийнахьа.
- «Перед сном». Дувцар, «Мусульманин» яхача тептара 9-ча номере кепатехай 1911 шера Этинга 17 дийнахьа.
- «Триста золотых». Фаьлг, 1930-ча шера йоазонхо вийначул тӀехьагӀа кепатехад «Фольклор Азербайджана и прилегающих стран» яхача гуллама шоллагӀча томе.
Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- ↑ Осман Темиркович Мурзабеков. Жертвы политического террора в СССР https://lists.memo.ru/index13.htm
ТӀатовжамаш
[тоаде | тоаде чура]- Мартазанова Х. М. Личная и творческая судьба гуманиста и просветителя Османа Мурзабекова // Мир науки, культуры, образования : журнал. — 2015. — № № 3 (52). — С. 329-330. — ISSN 1991-5497.
- Х.М. Мартазанова. Тематический диапазон и жанровая специфика литературного наследия О. Мурзабекова // Мир науки, культуры, образования : журнал. — 2015. — № № 3 (52). — С. 295-296.
- Мартазанова Х. М. Личная и творческая судьба ингушского просветителя Османа Мурзабекова // ГӀалгӀайче : газет. — 2021. — тушола 25 дийнахьа.