Органикай дунен система

Википеди материал
Система органического мира» яхачунгара дӀасалостам ба)

Орга́никай дуне́н систе́ма (эрс: Система органического мира) — укх дунен тӀа хӀанз мел долчеи хьалха мел хинначеи организмий сурт оттадара система.

Дийнача хӀамай дуненгахьа массайтта миллион кеп я лоархӀаш. Из мел йола кепаш тайп-тайпара хилар а царна юкъера башхало хилар а тохкаш я, органикай дунен система оттае декхар долаш йола биологе систематика[1].

Оагилга́ йоацараш[тоаде | тоаде чура]

Оагилга лоаттам боацача дийнача организмий гуллам. «Оагилга́ йоацараш» яхар вирусаш яхачун синоним санна а леладу каст-кастта. 2003-ча шера юкъеяьнна термин я из карарча хана йовзаш мел йолча вирусел чоалханегӀа йола мимивирус хьайийлача хана. Оагилгачарех, эволюци а яь, хьахинна хила мегаш я из. Вирусел совгӀа оагилга́ доацачарех лоархӀ вироидаши вирусоидаши, иштта, цхьайола инфекционни агенташ а лоархӀ, цар геном ДНК е РНК хьисапе ца хилча (масала, прионаш).

Вирусаш[тоаде | тоаде чура]

Оагилга́ йоаца инфекце агент я, дийнача оагилгашка мара я́ха-ле́ла могаш йоаца. Вирусаш моллагӀча организма Ӏаткъа йиш йола я баьцовгӀашкареи дийнаташкаре Ӏойолаенна нӀа́нкӀигашкеи археишкеи кхаччалца (нӀа́нкӀигий вирусех дукхагӀча хана нӀанкӀигафагаш оал). Иштта вирусашта зе деш йола вирусаш а я йовзаш (вирусаш-сателлиташ).

Балтиморах йола классификаци[тоаде | тоаде чура]

Нобеля преме лаурет хиннача биолог Дэвид Балтимора оттаяь хиннай вирусий классификаци[2][3]. ХӀанзара классификаци ICTV классификаци а, Балтиморах йола классификаци а вӀашагӀ а тохаш лелаю[4][5]. Цу система́ юкъе 7 керттера тоаба я[3][2]:

Вироидаш[тоаде | тоаде чура]

БаьцовгӀашта зе деш йола хӀамаш я. Лоацига йолча цхьан зӀанара РНК-ах латт уж, из зӀы Массехк бӀаь нуклеотид юкъейодаш а я гӀоза хьисапе къайла а я. Вирусашка хулаш йола белоках оболочка яц цар. Эггара зӀамагӀа йола scRNA вироидаш (зӀамига цитоплазман РНК) дуга тӀа ӀажагӀа Ӏатташ тӀайоалийтача вируса́ (ингал: RYMV, rice yellow mottle sobemovirus) Ӏаткъаш я, 220 нуклеотид мара а яц цар. ДикагӀа кхетадергдолаш: лазар хулийташ йолча эггара зӀамагӀча вируса геном 2000 нуклеотид совгӀа нуклеотид йолаш я. Вироидаш хьайийлар а, 1971 шера царна цӀи еннар Теодор Отто Динер ва [7].

Оагилга́ яраш[тоаде | тоаде чура]

Прокариоташ[тоаде | тоаде чура]

Цхьан оагилга́ йола дийна организмаш я. Эукариоташка санна ший доазув дола оагилга тӀум а, кхыйола чура мембранни органеллаш а яц цар.

Археиш[тоаде | тоаде чура]

Археиш цхьан оагилга́ йола фусаш я е тӀум е мембранни органелла йоацаш йола.

НӀанкӀигаш[тоаде | тоаде чура]

Эукариоташ[тоаде | тоаде чура]

Амёбоподобные[тоаде | тоаде чура]

Opisthokonta[тоаде | тоаде чура]

ЖӀаленускалаш[тоаде | тоаде чура]
Mesomycetozoa[тоаде | тоаде чура]
Choanomonada[тоаде | тоаде чура]
Дийнаташ[тоаде | тоаде чура]

Rhizaria[тоаде | тоаде чура]

Cercozoa[тоаде | тоаде чура]
Haplosporidia[тоаде | тоаде чура]
Foraminifera[тоаде | тоаде чура]
Gromia[тоаде | тоаде чура]
Радиолярии[тоаде | тоаде чура]

Archaeplastida[тоаде | тоаде чура]

Хьажа иштта[тоаде | тоаде чура]

Белгалдаккхар[тоаде | тоаде чура]

  1. Статья «Система органического мира» в Большой советской энциклопедии
  2. 2,0 2,1 Temin H. M., Baltimore D. RNA-directed DNA synthesis and RNA tumor viruses (und) // Adv. Virus Res.. — 1972. — Т. 17. — С. 129—186. — PMID 4348509.
  3. 3,0 3,1 Baltimore D. The strategy of RNA viruses (und) // Harvey Lect.. — 1974. — Т. 70 Series. — С. 57—74. — PMID 4377923.
  4. Mayo M. A. Developments in plant virus taxonomy since the publication of the 6th ICTV Report. International Committee on Taxonomy of Viruses (ингл.) // Ло:Нп3 : journal. — 1999. — Vol. 144, no. 8. — P. 1659—1666. — DOI:10.1007/s007050050620. — PMID 10486120.
  5. de Villiers E. M., Fauquet C., Broker T. R., Bernard H. U., zur Hausen H. Classification of papillomaviruses (und) // Virology. — 2004. — Т. 324, № 1. — С. 17—27. — DOI:10.1016/j.virol.2004.03.033. — PMID 15183049.
  6. The Big Picture Book of Viruses:Family Groups - The Baltimore Method (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 30.05.2013. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 28.04.2013. Архиве диллад 2013 шера тушола 30 дийнахьа.
  7. http://www.ars.usda.gov/is/timeline/viroid.htm Tracking the Elusive Viroid

Литература[тоаде | тоаде чура]

  • Пиневич А. В. Микробиология. Биология прокариотов: Учебник. В 3 т. Том 1., 2-изд., СПб., 2007.
  • Козо-Полянский Б. М. К модернизации системы растительного мира, «Труды Воронежского гос. университета», 1949, т. 15
  • Кусакин О. Г., Старобогатов Я. И. К вопросу о наивысших таксономических категориях органического мира, в сборнике: Проблемы эволюции, в. 3, Новосиб., 1973
  • Мошковский Ш. Д. О природе простейших (Protozoa) и границах протозоологии, «Тр. Ленинградского общества естествоиспытателей», 1957, т. 73, в. 4
  • Иванов А. В., Пооисхождение многоклеточных животных, Л., 1968
  • Тахтаджян А. Л. Четыре царства органического мира, «Природа», 1973, № 2
  • Строение ДНК и положение организмов в системе. [Сб. ст.], М., 1972

ТӀатовжамаш[тоаде | тоаде чура]