Куркъанаькъан Хьадиса Солсбик

Куркъанаькъан Хьадиса Солсбик
ГӀалгӀай Автономе областа Областа кхоачашдара комитета тхьамада 1931 ш. — 1932 ш.
Хьалха хиннар	Горчхананаькъан Ӏисий Ӏаьла
ТӀехьа тӀавенар	вац
Ди	Ислам
Ваьв	1906(1906) Дошлакъий-Юрт, Наьсарен гом, Тийрка область, Россе импери
Кхелхав	22 оагӀой 1985(1985-12-22) Шолжа-ГӀала, Нохч-ГӀалгӀай АО
Сесаг	Аьлтамаранаькъан МурцаӀала Хьава
Парти	ВКП(б)
Дешар	И. Сталина цӀерагӀа йола къахьегама малхбоален коммунистий университет
Даьха совгӀаташ	Орден «КарагӀдаьннарех»

Куркъанаькъан Хьади́са Со́лсбик (эрс: Куркиев Сосланбек Хадисович) — ГӀалгӀай автономе областа 1931—1932 шерашка хинна облисполкома тхьамада, тӀехьагӀа Сердало газета керттера редактор а, кулгалхо а.

Биографи

Куркъанаькъан Хьадиса Солсбик ваьв 1906 шера Дошлакъий-Юрта. 1920 шерашка дешаш хиннав И. Сталина цӀерагӀа йолча къахьегама малхбоален коммунистически университете. Солсбика из чакхъяьккхай 1928 шера. Цу шера Москве ВКП(б) парте дӀаийцав. ДӀахо дӀайодача хана ГӀалгӀай автономе областе тайп-тайпарча гӀулакхаш тӀа хиннав. Цо къахьийгад облисполкома инструктор, «Сердало» газета керттера редактор, издательствон кулгалхо волаш, парте обкома культуран а пропагандан а отдела керте латташ. Балха тӀа лакхлуш воагӀа зӀамига саг кастта исполкома тхьамадалла хержав, парте обкома орготдела хьалхле лелаеча шерашка, цох обкома бюро доакъашхо а хиннав. Шолжа-ГӀалий тӀа вахаш вола Солсбик Нохч-ГӀалгӀай обкома кулгал деш болча партийни болхлой отдела керте оттаваьв. Массанена дика ховш да, уж фу ханаш хиннай, цхьаболча хьакимий кхе́лаш, цар вахара чаккхе гаргайоалаеш, Сталина мел ийрчаяьхай. ВӀалла дагадоацар ӀотӀакхелле, де доацаш воавеш, набахта воллаш, халача мехкашка Ӏовохьийташ хиннав, сихагӀа лергвола балхаш дайтар духьа. Цу хӀамах мелла лораваларах, кӀалхарваьннавац Солсбик а. 1937 шера ноябрь бетта 30 дийнахьа Хьадиса Солсбик лаьца хиннав. Парте Нохч-ГӀалгӀай обкома пленума соцам тӀаийца хиннаб, партена тешаме цахиларах (партийни сага фийлал йоаярах, халкъа моастагӀашца барта баха уйла хиларах), из дош тахка дезаш хиларах, хьалхара секретарь Егоров В. Г., «Грознефтекомбината» кулгалхо Розиноер С., ВКП(б) обкома отдела заведующий Куркъанаькъан С. обкома балха тӀара мукъабалийта а, бюрон юкъера арабаха а, парте мугӀарашкара дӀабаха а. Солсбик шин шера Шолжа-ГӀалий тӀарча НКВД набахта ваьллав, цун дош тохкаш Ӏаьдал а долаш. Цул тӀехьагӀа, 1939 шера Къилбаседа Кавказа тӀеман округа трибунало, СССР УК 58 статья оттайийя, 7 шу ха техай, бакъда СССР Лакхехьарча кхела тӀема коллеге соцамах царех 5 шу мара дитадац.

Пхи шу даьккхад Солсбика Коми АССР набахта воаллаш, цул тӀехьагӀа, из Ӏовахьийтав Узбекий ССР Маргилан яхача пхье. Цигара из цӀавоалаве гӀерташ къахьийгад цун фусам-нана хиннача Аьлтамаранаькъан МурцаӀала Хьавас. Хетаргахьа, цу хана дика ховш хиннад Нохч-ГӀалгӀай мохк бохабергболга, цудухьа, дукха хало йоацаш, мехкавала вӀаштӀехьадаьннад тутмакха. Цу хана денз юха а Нохч-ГӀалгӀай мехка ваьхав из, 1944 шера гӀалгӀайи нохчийи арабаххалца. Казахстане яьккхача хана, Кустанайски областерча мах беча моттигашца бувзабенна хиннаб цун къахьегам. Пешковски района Смирновка яхача юрта баьхаб цун дезал. Мохк меттаоттабаьчул тӀехьагӀа, Нохч-ГӀалгӀайчен массе тайпа ветераний Совета кулгалхочун (В. И. Филькина) заместитель хул Хьадиса Солсбиках. ДӀахо къахьийгад «Вторчермете», цхьан хана ше керттера редактор хиннача «Сердало» газета завхоз а волаш. 1956 шера хьалхарча Ӏаьдало баь мел хинна бехк цунна тӀера дӀабаьккхаб. Куркъанаькъан Солсбик кхелхав 1985 шера декабрь бетта 22 дийнахьа. Цу хана цун 79 шу даьнна хиннад.

Солсбика амат а оамал а

Из бӀаргавайча, редакцен дӀадахача шерех, цун исторех хьокхавелча санна хеталора. Юкъерча дегӀара, сийрда юхь а жогӀара бӀаргаш а долаш, керо корта болаш, 74 шу даьнна воккха саг вар из. ХӀаьта а из ха цун яьннай ала хало дар, дегӀ-кеп дайча, Солсбик иштта къаьна хетацар. Хетаргахьа, из дувзаденна дар цо дувхадеча барзкъанца. Хоза товш, хьакимаша ювхаеча тайпара костюм ювхаш хулар из, цо а дикка къонагӀа хетийтар гаьнарча шерашкара саг. ХӀанз болх беш волча керттерча редактора эггара юхерча, кертерча, магӀахьарча моттиге Ӏохоавора из. Кхыметтел Керама Мустафа а цул магӀавалацар, воккхагӀа хилар бахьан долаш, из лоархӀар цо а. Шортта собране ваьгӀе, наггахьа мара йист ца хулаш, дӀаводар воккха саг. Нагахьа санна шийга хӀама хоатте, нийса, хьаькъал долаш жоп лургдар. Низткъа хьахаззал мара йистхургвацар, шорта лувш оамал яр цун. Цу моттиго а кхыча цун оамалаша а хьагойтар, из чӀоагӀа сабаре саг хилар. Дукха хӀама бӀаргадайна, халонаш, замай къизал лайна нах массаза иштта хул; сонтал, курал, сухал йоацаш. Цу мугӀарера саг вар Хьадиса Солсбик а. ХӀетта даха а болх бе а долалуш долча тхона — къонача журналисташта — хацар цунга мишта йистхургда, цунца къамаьл деш хилча фу дувцаргда, цох эхь хетар, увзалора. Воккха саг ше а вацар зӀамагӀбола нах шийца дукха хьакхаштабоахарех. Хаьттача моаршала жоп даларал совгӀа, кхы къамаьл хилацар цун шийна бовзаш боацача, редакце къахьегача нахаца. Из а цун эздела цхьа белгало яр. Цун сий деш, из чӀоаггӀа лоархӀаш бар цу хана газете болх беш хинна гӀорбаьнна журналисташ Котанаькъан Султан-Гири, Хамхой Мустафа, Къоастой Башир, Абаьданаькъан Бек, Овшанаькъан Султан-Хьамид, Майсиганаькъан Саламахан, Пхьиленаькъан Ахьмад, Саганаькъан Ӏалихан, Харсенаькъан Адам, кхыбараш. МоллагӀа а хӀама Солсбиках дувцача хана, беламах хӀама доацаш, цӀенхашта хулар из дувцаш болча а цунга ладувгӀаш болча а наьха йовхьамаш. Цун вахара никъ хала, сий долаш хилара, хьаькъалца бувзабенна хилара дола тешал дар из. Ӏарчакханаькъан Сали

Фусам

Фусам-нана

Солсбика фусам-нана Аьлтамаранаькъан МурцаӀала Хьава хиннай. Солсбикал 7 шу зӀамагӀа хиннай из. Из яь хиннай 1913 шера декабрь бетта 14 дийнахьа. Аьлтамаранаькъан Хьавас 1932 шера чакхъяьккха хиннай Лоаман хьехархой института биологе факультет, кхы а ши шу даьлча (1934 шера) мохк тахкара ГӀалгӀай Ӏилма-тохкама института чуйоагӀаш йолча аспирантуре лакхъяьй цо Ӏилма довзара кӀоаргал а говзал а. Цу институте Ӏилман болхло йолаш, къахьийгад 1934—1936 шерашка, болх баьб ишкола хьехархо (1937—1939), Шолжа-ГӀалий тӀарча горОНО методист йолаш. 1940—1941 шерашка цох хиннай Шолжа-ГӀалий тӀарча № 5 йолча юкъерча ишкола завуч. 1941—1944 шерашка — Наьсарерча юкъерча ишкола директор (таханара № 2 йола юкъера ишкол, из я цу пхье эггара къаьнагӀйола дешарче). Мехкахъяьккхача, 1944—1958 шерашка цо къахьийгад шоаш баьхача Смирновка яхача юртарча юкъерча ишкола хьехархо а, тӀаккха завуч а йолаш. 1958—1959 шерашка дешаш хиннай КПСС ЦК доалахьа йолча, партийни а советски а болхлой кийчбеш йолча лакхарча партийни ишколе. Цул тӀехьара кхо шу парте Нохч-ГӀалгӀай обкома отдела заведующе заместитель йолаш даьккхад цо. 1963—1964 шерашка парте обкома ишколашта тӀахьожам лоаттабеча сектора керте лаьттай. Юха ше хьалха хиннача отдела заведующе заместитела, политпроса юкъарча политически а экономически а дешара университета кулгалхочун гӀулакхаш тӀа хиннай. ДӀахора ши шу (1965—1966) цо даьккхад парте Наьсарен райкома секретара дарже. Итт шера (1966—1976) Нохч-ГӀалгӀай культуран министра заместитель йолаш къахьийгад цо. Цигара пенсе яхачул тӀехьагӀа, МурцаӀала Хьава А. П. Чехова цӀерагӀча библиотекан исбахьалений ралса библиографа болх беш хиннай. Аьлтамаранаькъан МурцаӀала Хьава 1994 шера кхелхай.

Дезал

Солсбикеи Хьавайи кхо воӀи цхьа йоӀи хиннай:

1. Аламбик — филологе Ӏилмай доктор, профессор волаш из йӀаьххача хана къахьегаш хилар Шолжа-ГӀалий тӀарча Л. Н. Толстой цӀерагӀча университета эрсий метта кафедра хьехархо волаш. Къаьстта а цун цӀерца дувзаду вай дешáш доашхаш, кхетадайташ дола, таханарча дийнахьа дика лоархӀа «ГӀалгӀай-эрсий дошлорг». Ше эрсий мотт хьехаш вале а, наьна меттацара безам, чам дӀа ца боалаш, ваьхар цун автор. 2004 шера арадьаннача цу книжканна юкъедахад 11142 дош. Аламбика хьинаре дакъа лаьцар къонача республике университет хьаеча гӀулакха юкъе, ше валлалца йолча хана цига эрсий мотт хьехаш а хилар из. Цул совгӀа, из вар эрсий метта кафедран кулгалхо. Аламбик тӀехье йоацаш кхелхав 2013 шера, дӀавеллав дай баьхача Дошлакъий-Юрта.
2. Тимур. Мехкдаьтта институт чакхъяьккхачул тӀехьагӀа, цо йӀаьххача хана къахьийгад «Грознефть» оалача объединене, Емало-Ненецки, Хантымансийски округашкарча мехкдаьтта доккхача моттигашка, «Малгобекнефть» яхача НГДУ. Дукха къахьегама совгӀаташ да Солсбика Тимура. Из «ГӀалгӀай республикан мехкадаьттан а газа а промышленноста гӀорваьнна болхло», къахьегама ветеран ва. Тимур карарча хана Дошлакъий-Юрта вах.
3. Нина. Цо а ший нанас санна биологе факультет яьккхай. Болх баьб Шолжа-ГӀалий тӀарча берий беша кулгалхо йолаш, карарча хана Санкт-Петербурге яхаш я.
4. Руслан — хореографе болхло. 1997 шера март бетта 14 дийнахьа «Наьсарен оаз» яхача газета тӀа арадаьннадар цох лаьца «Фатанча» яха йоазув. Из ваьв 1950 шера Смирновке. 1968 шера чакхъяьккхай Шолжа-ГӀалий тӀара № 1 йола юкъера ишкол. 1969 шера деша эттав цу цигарча университета тархьара факультете. Дешаш волча юкъа, университете хьаяь хиннай цо «ДоттагӀал» яха ансамбль. Факультет яьккха ваьлча, Грозненски шахьара Комсомольское яхача юрта къахьийгад цо, № 2 йолча ишкола директора кхетам баларах вола заместитель волаш. 1974 шера Шолжа-ГӀалий тӀарча В. Ленина цӀерагӀча культуран цӀагӀа Папиянц Сергейца хьаяьй цо «Мередиан» яха ансамбль. 1976 шера Соче хиннача халкъа кхоллама хьалхарча Ерригсоюзни фестивала лауреат хиннав цох. 1978 шера ансамбль Чехословаке гӀолла гастролашка яха хиннай. 1985 шера «Фатанча» яха ансамбль хьаярах а самодеятельноста Ерригсоюзни хьажаре из котъяларах а, цунна еннай лауреата майдилг. ХӀаьта 1986 шера самодеятельни исбахьале доккхий толамаш дахарах Руслана еннай «ВЦСПС хьарак (знак)». Цу тайпара коталонаш кхы а яьхай цо. Из шедар ца зувш бацар Нохч-ГӀалгӀай республиканна керте латта хьакимаш а. Цудухьа 1990 шера Лакхехьарча Совета амарца вай мехкахочоа, къонача артиста еннай «НГӀАССР культуран заслуженни болхло» яха сийдола цӀи. ГӀалгӀай Республика хьахинначул тӀехьагӀа, Наьсарерча берий кхоллама ЦӀагӀа Руслана хьаяьй «Фатанча» яха ансамбль. Цо а 1996, 1998, 2002, 2003 шерашка дакъа лаьцад лоархӀамерча мехка вӀашагӀкхетарашка: республикан кагирхой кхоллама шоллагӀча фестивале; Россе берий халхара тоабай фестивале; Москве хиннача къамий культурай Ерригача Россе фестивале; Санкт-Петербурга 300 шу дизара хетаяьча Ерригача Россе къамий культурай фестивале, иштта кхы дӀахо а. 2004 шера апрель бетта 22 дийнахьа халхараш дезаденна вола Куркъанаькъан Руслан хьожаваьв «ГӀалгӀайче» яхача паччахьалкхен халхара ансамбла директоралла. Укхаза а балха кердадар юкъедахьа гӀерташ, керда программа хьаеш, къахьийгад цо. Оттадаьд фаташца деш дола халхар. Из дезаденна тӀаийца хиннад Москверча, Санкт-Петербургерча, Пермерча, Къаршой-Черсий республикерча, Татрий мехкарча, Сибрерча, Сургутерча, Тюменерча, Емало-Ненецкии Хантымансийскии мехкашкарча, Италерча бахархоша. ГӀалгӀайчен керттерча ансамбле болх беш карагӀдаьннарех, Руслана еннай «ГӀалгӀай республикан халкъа артист» яха цӀи, Россе профсоюзий председатела М. В. Шмаковс диплом даларца белгалваьккхав из. Цун ансамблашка хиннача берех кагийнах хиннаб тахан, шоашта хьехамчас Ӏомадаьр шоай зӀамагӀдолча ноахалашта дӀалуш хьабоагӀа царех цхьабараш. Масала, дика йовзаш я Муцолганаькъан Мусай «Фатанча» яха берий тоаба. Руслана тӀехьарча шерашка яздаьд массехк кинижка. Уж хетадаь да вай къаман халхарий тархьара. «ГӀалгӀай халхара исторецара» яха кинижка шозза арадаьннад. ТӀеххьардар — 2020 шера. Из яздеш шийна гӀо даьча архивашка къахьегача Газиканаькъан Берснакъа баркал оалаш ва автор. Ше тархьархо хиларах тарра, Руслана яздаьд «Ширача Йовлой тайпах» яха кинижка а. ХӀанз тархьархо къахьегаш ва Йовлой тайпах хьабаьннача тайп-тайпарча тӀемашка дакъа лоацаш хиннача нахах дувцача книжка тӀа. 2010 шера денз, Руслан пенсе вахав. Карарча хана Руслан дай лаьтта вах. Цои цун фусам-нанас Алмазанаькъан Кайпаси кхедаьд йоӀ-воӀ. ГӀайрбика ГӀалгӀай паччахьалкхен университета физико-математически факультет яьккхай, Мадинас — экономически. Шинне а цӀеча дипломашца яьккхай университет. Вай республикерча «Ростелекоме» къахьегаш хьабоагӀа уж.

СовгӀаташ

2005 шера ГӀалгӀай Республика президента Заьзганаькъан Мурада амарах цунна еннай «КарагӀдаьннарех» яха орден.

ТӀатовжамаш

• Ӏарчакханаькъан Сали. Мехко сий деш хинна саг (inh) // Сердало : газет. — 2021. — лайчилла 12 дийнахьа. Архиве диллад 2021 шера оагӀой 25 дийнахьа.