Биологега йийхкача, лоадам бола элементаш

Википеди материал
Биологически значимые элементы» яхачунгара дӀасалостам ба)

Ло:К переименованию

Биологега йийхкача, лоадам бола элементаш (эрс: Биологически значимые элементы, биологега йийхкача, лоадам боацача элементашта духьала) — дийнача дегӀамашта лерттӀа вахар Ӏалашдергдолаш эшаш йола химе элементаш.

Цу элементашта тайп-тайпарча белгалонашца классификацеш ю — дегӀагахьарча дукхалах, эшара боарамах, биологе белхах, къаьсттача кӀадашта мара йоацаш, е моллагӀчоа лаьрхӀа хиларах, иштта дӀахо[1]. Сагеи кхыдолча дакхадийнатийи дегӀагахьарча дукхалах элементаш екъ:

  • макроэлементаштеи (процента бӀоалагӀа доакъош, е кхы дукхагӀа);
  • микроэлементаштеи (процента бӀаь эзарлагӀча доакъошкара эзарлагӀча доакъошка);
  • ультрамикроэлементаште (процента эзар эзарлагӀа доакъош, е кхы а зӀамагӀа)[1][2][3][4].

Цкъаза ультрамикроэлементаш микроэлементех хьакъестайиц[5].

Макроэлементаш[тоаде | тоаде чура]

Скальной А. В. (2019) оттадаьчох сага дегӀагахьа биологега йийхкача лоадам болча элементий доакъош

Цу элементех дийнача дегӀамий соа латт. Воккха волча сага дегӀа чу иттех граммагара (хлор, цӀокъболат) иттех килограммага (кислород, углерод); вешта аьлча, макроэлементах лоархӀ дегӀа чу 0,1% мукъа дӀалоацаш йолча биоэлементех[6].

Органика оттаю элементы[тоаде | тоаде чура]

Оагилга доккагӀа дола дакъа 4 элементах латт[7] (указано их содержание в теле человека)[8]:

Цу макроэлементех органика оттаю элементаш оал (эрс: органогенные элементы)[комм. 1][6] или макронутриентами (ингал: macronutrient)[комм. 2]. Царех дукхагӀча даькъе латт белок, махьараш, углеводаш, нуклеина цӀалхаш, иштта кхыйола органикай хӀамаш. Цкъаза уж элементаш CHNO яхача акронима чу вӀашагӀъетт, Менделеева улга чу уж язъярах оттаяь йолча.

Кхыйола макроэлементаш[тоаде | тоаде чура]

КӀалха кхыйола макрожлементаши[1] цар дегӀа чу дӀалоца дакъеи Ӏохьоахадаьд[8][12].

Микроэлементаш[тоаде | тоаде чура]

«Микроэлементаш» яха термин яьржай лорий, биологе, юртбоахама Ӏилман литаратуре XX бӀаьшарен юкъе. Иштта, агрономаша кхетадаь хиннад макроэлементаш йийхьара чу кхоачам болаш дале а (NPK яха кхоъ — азот, нӀаницӀи, калий), баьцовгӀа лерттӀа хьахилар хилац цунца[13][14][15].

Микроэлементаш — сага дегӀа чу 0,001—0,00001 % миссел дола дакъа дӀалоаца элементаш я, е вешта аьлча, дегӀах 0,1 процентал кӀезигагӀа йола элементаш. ДегӀа вахар Ӏалашдарах микроэлементаш кхаь даькъе екъа йиш я: хиланза яргйоаца микроэлементаш, бехкамца хиланза яргйоаца микроэлементаш, дохьаж доалла е дика техка йоаца микроэлементаше[6].

Хиланза яргйоаца микроэлементаш[тоаде | тоаде чура]

Вахара хиланза яргйоацаш йола микроэлементаш йоал дегӀа чу даим йола а йолаш, вахар Ӏалашдеш ший къаьстта болх дӀахьош йолча элементах. Хиланза яргйоаца микроэлементаш даарцеи хицеи хьакхоач дегӀа́[6]. Царех да (алапатах)[12][16]:

Бехкамца хиланза яргйоаца микроэлементаш[тоаде | тоаде чура]

Бехкамца хиланза яргйоаца бола элементаш оал вахар Ӏалашдеш цар лоадам боккха хилар хӀанз а дӀачӀоагӀдеш мара латташ йоацача микроэлементех [6]. Царех да (алапатах)[5][12]:

Хьажа иштта[тоаде | тоаде чура]

Белгалдаккхар[тоаде | тоаде чура]

Комментареш
  1. Иногда органогенными элементами (органогенами) называют только C, H, N, O[9], иногда — ещё и P и S[1], а иногда — все элементы, играющие какую-либо роль в жизни организмов[10].
  2. Иногда макронутриентами называют белки, жиры и углеводы[11].
Хьасташ
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Скальный А. В., Рудаков И. А. Биоэлементы в медицине. — Оникс 21 век, Мир, 2004. — С. 18—23. — 272 с. — ISBN 5-329-00930-8.
  2. Макроэлементы // Словарь ботанических терминов / И.А. Дудка. — Киев: Наукова Думка, 1984.
  3. Микроэлемент // Словарь ботанических терминов / И.А. Дудка. — Киев: Наукова Думка, 1984.
  4. Ультрамикроэлементы // Словарь ботанических терминов / И.А. Дудка. — Киев: Наукова Думка, 1984.
  5. 5,0 5,1 Авцын А. П., Жаворонков А. А., Риш М. А., Строчкова Л. С. Микроэлементозы человека. — М.: Медицина, 1991. — 496 с. — ISBN 5-225-02128-X.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Скальный А.В., Рудаков И.А., Нотова С.В., Скальный В.В., Бурцева Т.И., Баранова О.В., Губайдулина С.Г. Биоэлементология:основные понятия и термины. Терминологический словарь. window.edu.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). ГОУ «Оренбургский государственный университет» (2005).
  7. Билич Г. Л., Крыжановский В. А. Биология. Полный курс: В 4 т. — издание 5-е, дополненное и переработанное. — Оникс, 2009. — С. 20. — 864 с. — ISBN 978-5-488-02311-6.
  8. 8,0 8,1 Starr C., McMillan B. 2.1. Atoms and Elements // Human Biology. — 11 ed. — Cengage Learning, 2014. — P. 16. — 608 p. — ISBN 9781305445949.
  9. Органогенные элементы // Большая медицинская энциклопедия / гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Советская энциклопедия, 1969—1978.
  10. Дедю И. И. Органогены // Экологический энциклопедический словарь. — Кишинев, 1989.
  11. Методические рекомендации 2.3.1.2432-08. Нормы физиологических потребностей в энергии и пищевых веществах для различных групп населения Российской Федерации. (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Архиве диллад 2017 шера маьцхали 6 дийнахьа.
  12. 12,0 12,1 12,2 Скальный А.В. Микроэлементы: бодрость, здоровье, долголетие. — Издательство Перо - С.11.
  13. Ковальский В.В., Раецкая Ю. И., Грачёва Т. И. Микроэлементы в растениях и кормах. — АН СССР. Науч. совет по микроэлементам в растениеводстве и животноводстве. Всесоюз. акад. с.-х. наук им. В. И. Ленина. - Москва: Колос.
  14. Underwood EJ. Trace elements and health: an overview. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological sciences (1979).
  15. Бабенко Г. А., Решеткина Л. П. Микроэлементы в экспериментальной и клинической медицине. — Киев: Здоров`я.
  16. Дешаш белгалдахара гӀалат Неверный тег <ref>; для сносок Skalny2008Oberlis не указан текст

Дешаш белгалдахара гӀалат Тег <ref> с именем «Kidin_2015», определённый в <references>, не используется в предшествующем тексте.

Дешаш белгалдахара гӀалат Тег <ref> с именем «BSE», определённый в <references>, не используется в предшествующем тексте.

Литература[тоаде | тоаде чура]

  • Ultratrace minerals. Authors: Nielsen, Forrest H. USDA, ARS Source: Modern nutrition in health and disease / editors, Maurice E. Shils … et al.. Baltimore: Williams & Wilkins, c 1999., p. 283—303. Issue Date: 1999.
  • Авцын А. П., Жаворонков А. А., Риш М. А., Строчкова Л. С. Микроэлементозы человека. — М.: Медицина, 1991. — С. 16. — 496 с. — ISBN 5-225-02128-X.
  • Скальный А. В., Рудаков И. А. Биоэлементы в медицине. — Оникс 21 век, Мир, 2004. — С. 18—19. — 272 с. — ISBN 5-329-00930-8.

Ло:Экосистема