Шоане
Юрт | |
Шоане | |
---|---|
42°47′35″ с. ш. 44°46′43″ в. д.HGЯO | |
Паччахьалкхе |
![]() |
Федерацен субъект | ГӀалгӀайче |
Муниципальни шахьар | ЖӀайраха шахьар |
Юрта хьисапе моттиг | ОлгатӀе |
Тархьари географии | |
Сахьата оаса | UTC+3:00 |
Бахархой | |
Бахархой | →2[1] саг (2019) |
Къамаш | гӀалгӀай |
Динаш | бусалба |
Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
Дагарга идентификатораш | |
Пошта индекс | 386435 |
Код ОКАТО | 26205820002 |
Код ОКТМО | 26620420106 |
|
Шоанеэрс: Шоани , Шоан ) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман кхаьлл я. ГӀалгӀай Мехка ЖӀайраха шахьаре улл.
(Административни лоархӀаш хилча Шоане ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг ОлгатӀе» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш я .
ЦӀи
[тоаде | тоаде чура]ГӀалгӀай меттала укх кхаьллах «Шоане » оал[2]. Эрсий меттала тайп-тайпара оал: «Шоани»[3], «Шоан»[2].
Статус
[тоаде | тоаде чура]Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, Шоане статусах «село» я, «сельское поселение Ольгети» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, Шоане ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг ОлгатӀе» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш йолга лоархӀ[3].
Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «пхьа» е «кхала» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.
Географи
[тоаде | тоаде чура]ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл Шоане. Шоане додаш Шоанхийи Ӏарамхийи да. Ӏарамхин атагӀа Шанлоам латт — ГӀалгӀайчен эггара лакхагӀа йола моттиг (4451).
Сахьата оаса
[тоаде | тоаде чура]Шоане, еррига ГӀалгӀай Республика мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[4].
Тархьар
[тоаде | тоаде чура]Шоанера хьадаьннад Шоанхой тайпа[5], уж укхаза баьхаб шоаш 1944-ча шера мехках ба́ххалца.
Тайпан цӀи мишта хьахиннай ховш дац. А. С. Сулейманова́ хетачох, ши эрш хила йиш йолаш я[6]:
- Баркинера а́раваьннача Шоанхой даь цӀерах — «Шоа» яхаш хиннай йоах цун цӀи
- Тайпа да́хаш йола моттиг геттара лакха хиларах — «шув» я́хача дешах, «берд» (эрс: пропасть, обрыв) яхаш маӀан долча.
Шоане ва́хаш хиннав тӀеххьара гӀалгӀай цӀайсаг хинна Ховтанаькъан Элмарза-Хьажа (1766—1923)[7][8][9][10][11][12][13].
Бахархой
[тоаде | тоаде чура]Бахача наьх дукхал | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
1926[14] | 2010[15] | 2011[15] | 2012[15] | 2013[15] | 2015[16] | 2016[16] |
53 | ↘2 | →2 | ↗3 | →3 | ↘2 | →2 |
2019[1] | ||||||
→2 |
Инфраструктура
[тоаде | тоаде чура]ХӀанзарча заман инфраструктурах лоархӀача хӀамаех хӀама яц Шоане.
Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- ↑ 1,0 1,1 ГӀалгӀай Мехка бахархой дукхал, уж бахача моттигашка гӀолла (01.01.2019) (эрс.).
- ↑ 2,0 2,1 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 41.
- ↑ 3,0 3,1 Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
- ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (эрс.) (3 аьтинга 2011).
- ↑ Мальсагов, 1963, оа. 148.
- ↑ Сулейманов А. С. II часть: Горная Ингушетия. Горная Чечня // Топонимия Чечено-Ингушетии: в IV частях (1976—1985 гг.). — Грозный: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1978. — С. 64—78. — 289 с.
- ↑ Ислам на территории бывшей Российской империи: Энциклопедический словарь. Том I / Составитель и ответственный редактор — С. М. Прозоров; научные консультанты — О. Ф. Акимушкин, В. О. Бобровников, А. Б. Халидов; указатели — А. А. Хисматулин; = Islam in the territories of the Former Russian Empire: Encyclopaedic Lexicon. Vol. I / ed. by Stanislav M. Prozorov. — М.: Издательство «Восточная литература» РАН, 2006—. — ISBN 5-02-018209-5; Vol. I. — 2006. — P. 188. — 655 p. — ISBN 5-02-018420-9 — «В 1873 г. последний ингушский жрец (инг. цӏув) Элмарз-хаджжи Хаутиев (1766—1923) из селения Шоан, перед тем как принять замуровал свой священный белый флаг — земной символ бога Дяла — в стены святилища, долго молился, прося у древних богов прощения…»
- ↑ 1. Принятие ислама народами России // Исламоведение: Пособие для преподавателя. / Э. Р. Кулиев, М. Ф. Муртазин, Р. М. Мухаметшин и др. ; общ. ред. М. Ф. Муртазин. — 2-е изд., испр. — М.: Издательство Московского исламского университета, 2008. — P. 362. — 416 p. — (Серия «Библиотека исламоведа»). — ISBN 978-5-903524-07-5. — «К XIX веку практически полностью приняли ислам ингуши. Последний ингушский жрец Элмарз-хаджи (1766—1923) принял ислам в 1873 г.»
- ↑ Tsaroieva M. Peuples et religions du Caucase du Nord. — Paris: Éd. Karthala, impr, 2011. — P. 257. — 389 p. — ISBN 2-8111-0489-5
- ↑ Tsaroieva M. Les racines mésopotamiennes et anatoliennes des Ingouches et des Tchétchènes. — Paris: Riveneuve, 2008 — P. 117. — 329 p. — ISBN 2-914214-32-4
- ↑ Meskhidze J., Shaykh Batal Hajji from Surkhokhi: towards the history of Islam in Ingushetia Архиве диллад 2015 шера кӀимарса 10 дийнахьа.. // Central Asian Survey. — (March-June 2006). — Vol. 25, Issue 1-2. — P. 180. — ISSN 0263-4937, Online ISSN: 1465-3354, DOI:10.1080/02634930600903262 — «Of great interest is the evidence about 'Elmarz Hajji Khautiev (1766—1923)' [sic!], the last Ingush pagan priest (ts’u in Ingush) from the Shoa/Shoan/Shua/Shon/Shoani gorge»
- ↑ [1] // Жизнь национальностей: журнал. — 2002. — № 1—2. — P. 5. — «Последний жрец Ингушетии — Элмарз-хаджи. Прожил 157 лет.»
- ↑ Базоркина А., Элмарз-Хаджи Хаутиев — Последний Жрец Ингушетии Архиве диллад 2015 шера тов 24 дийнахьа. // Ингушетия Life. — 03.11.2010. — «Но в 1873 году Элмарз, ста семнадцати лет от роду, замуровал свой священный флаг в стены святилища и долго молился, прося прощения и пощады у древних богов, которым он служил 77 лет. Затем Элмарз выкинул свою любимую трубку и удалился в потайную горную пещеру. Там он пробыл сорок дней в совершенном одиночестве, ничего не ел и только пил студеную родниковую воду. Так он, подобно древним пророкам, прошел очищение. Выйдя из пещеры Элмарз объявил народу, что принимает ислам. Последний ингуш, последний величественный жрец (цув-инг.) Элмарз Шоанский оставил религию предков и стал мусульманином.»
- ↑ Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Оценка численности населения 2010-2013 (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 23.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 23.08.2014.
- ↑ 16,0 16,1 Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 8.08.2016. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 8.08.2016.
Литература
[тоаде | тоаде чура]- Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьямISBN 978-5-00189-087-4. . — М.: Перо, 2021. — 416 с. —
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.