Чулоацамага гӀó

Шоане

Юрт
Шоане
42°47′35″ с. ш. 44°46′43″ в. д.HGЯO
Паччахьалкхе  Россе Федераци
Федерацен субъект ГӀалгӀайче
Муниципальни шахьар ЖӀайраха шахьар
Юрта хьисапе моттиг ОлгатӀе
Тархьари географии
Сахьата оаса UTC+3:00
Бахархой
Бахархой 2[1] саг (2019)
Къамаш гӀалгӀай
Динаш бусалба
Паччахьалкхен мотт гӀалгӀай, эрсий
Дагарга идентификатораш
Пошта индекс 386435
Код ОКАТО 26205820002
Код ОКТМО 26620420106
Шоане (Россия)
Шоане
Москоа
Шоане (ГӀалгӀайче)
Магас
Шоане
Шоане (ЖӀайраха шахьар)
0
Шоане

Шоане[⇨] (эрс: Шоани[⇨], Шоан[⇨]) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман кхаьлл я. ГӀалгӀай Мехка ЖӀайраха шахьаре улл.

Административни лоархӀаш хилча Шоане ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг ОлгатӀе» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш я[⇨].

ГӀалгӀай меттала укх кхаьллах «Шоане » оал[2]. Эрсий меттала тайп-тайпара оал: «Шоани»[3], «Шоан»[2].

Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, Шоане статусах «село» я, «сельское поселение Ольгети» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, Шоане ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг ОлгатӀе» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш йолга лоархӀ[3].

Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «пхьа» е «кхала» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.

Географи

[тоаде | тоаде чура]

ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл Шоане. Шоане додаш Шоанхийи Ӏарамхийи да. Ӏарамхин атагӀа Шанлоам латт — ГӀалгӀайчен эггара лакхагӀа йола моттиг (4451).

Сахьата оаса

[тоаде | тоаде чура]

Шоане, еррига ГӀалгӀай Республика мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[4].

Шоанера хьадаьннад Шоанхой тайпа[5], уж укхаза баьхаб шоаш 1944-ча шера мехках ба́ххалца.

Тайпан цӀи мишта хьахиннай ховш дац. А. С. Сулейманова́ хетачох, ши эрш хила йиш йолаш я[6]:

  • Баркинера а́раваьннача Шоанхой даь цӀерах — «Шоа» яхаш хиннай йоах цун цӀи
  • Тайпа да́хаш йола моттиг геттара лакха хиларах — «шув» я́хача дешах, «берд» (эрс: пропасть, обрыв) яхаш маӀан долча.

Шоане ва́хаш хиннав тӀеххьара гӀалгӀай цӀайсаг хинна Ховтанаькъан Элмарза-Хьажа (1766—1923)[7][8][9][10][11][12][13].

Бахархой

[тоаде | тоаде чура]
Бахача наьх дукхал
1926[14]2010[15]2011[15]2012[15]2013[15]2015[16]2016[16]
53223322
2019[1]
2


Инфраструктура

[тоаде | тоаде чура]

ХӀанзарча заман инфраструктурах лоархӀача хӀамаех хӀама яц Шоане.

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. 1,0 1,1 ГӀалгӀай Мехка бахархой дукхал, уж бахача моттигашка гӀолла (01.01.2019) (эрс.).
  2. 2,0 2,1 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 41.
  3. 3,0 3,1 Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
  4. Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (эрс.) (3 аьтинга 2011).
  5. Мальсагов, 1963, оа. 148.
  6. Сулейманов А. С. II часть: Горная Ингушетия. Горная Чечня // Топонимия Чечено-Ингушетии: в IV частях (1976—1985 гг.). — Грозный: Чечено-Ингушское книжное издательство, 1978. — С. 64—78. — 289 с.
  7. Ислам на территории бывшей Российской империи: Энциклопедический словарь. Том I / Составитель и ответственный редактор — С. М. Прозоров; научные консультанты — О. Ф. Акимушкин, В. О. Бобровников, А. Б. Халидов; указатели — А. А. Хисматулин; = Islam in the territories of the Former Russian Empire: Encyclopaedic Lexicon. Vol. I / ed. by Stanislav M. Prozorov. — М.: Издательство «Восточная литература» РАН, 2006—. — ISBN 5-02-018209-5; Vol. I. — 2006. — P. 188. — 655 p. — ISBN 5-02-018420-9 — «В 1873 г. последний ингушский жрец (инг. цӏув) Элмарз-хаджжи Хаутиев (1766—1923) из селения Шоан, перед тем как принять замуровал свой священный белый флаг — земной символ бога Дяла — в стены святилища, долго молился, прося у древних богов прощения…»
  8.  1. Принятие ислама народами России // Исламоведение: Пособие для преподавателя. / Э. Р. Кулиев, М. Ф. Муртазин, Р. М. Мухаметшин и др. ; общ. ред. М. Ф. Муртазин. — 2-е изд., испр. — М.: Издательство Московского исламского университета, 2008. — P. 362. — 416 p. — (Серия «Библиотека исламоведа»). — ISBN 978-5-903524-07-5. — «К XIX веку практически полностью приняли ислам ингуши. Последний ингушский жрец Элмарз-хаджи (1766—1923) принял ислам в 1873 г.»
  9. Tsaroieva M. Peuples et religions du Caucase du Nord. — Paris: Éd. Karthala, impr, 2011. — P. 257. — 389 p. — ISBN 2-8111-0489-5
  10. Tsaroieva M. Les racines mésopotamiennes et anatoliennes des Ingouches et des Tchétchènes. — Paris: Riveneuve, 2008 — P. 117. — 329 p. — ISBN 2-914214-32-4
  11. Meskhidze J., Shaykh Batal Hajji from Surkhokhi: towards the history of Islam in Ingushetia Архиве диллад 2015 шера кӀимарса 10 дийнахьа.. // Central Asian Survey. — (March-June 2006). — Vol. 25, Issue 1-2. — P. 180. — ISSN 0263-4937, Online ISSN: 1465-3354, DOI:10.1080/02634930600903262 — «Of great interest is the evidence about 'Elmarz Hajji Khautiev (1766—1923)' [sic!], the last Ingush pagan priest (ts’u in Ingush) from the Shoa/Shoan/Shua/Shon/Shoani gorge»
  12. [1] // Жизнь национальностей: журнал. — 2002. — № 1—2. — P. 5. — «Последний жрец Ингушетии — Элмарз-хаджи. Прожил 157 лет.»
  13. Базоркина А., Элмарз-Хаджи Хаутиев — Последний Жрец Ингушетии Архиве диллад 2015 шера тов 24 дийнахьа. // Ингушетия Life. — 03.11.2010. — «Но в 1873 году Элмарз, ста семнадцати лет от роду, замуровал свой священный флаг в стены святилища и долго молился, прося прощения и пощады у древних богов, которым он служил 77 лет. Затем Элмарз выкинул свою любимую трубку и удалился в потайную горную пещеру. Там он пробыл сорок дней в совершенном одиночестве, ничего не ел и только пил студеную родниковую воду. Так он, подобно древним пророкам, прошел очищение. Выйдя из пещеры Элмарз объявил народу, что принимает ислам. Последний ингуш, последний величественный жрец (цув-инг.) Элмарз Шоанский оставил религию предков и стал мусульманином.»
  14. Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.
  15. 15,0 15,1 15,2 15,3 Оценка численности населения 2010-2013 (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 23.08.2014. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 23.08.2014.
  16. 16,0 16,1 Численность населения Республики Ингушетия по состоянию на 1 января 2016 года в разрезе населённых пунктов (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 8.08.2016. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 8.08.2016.

Литература

[тоаде | тоаде чура]

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]