Цхьори
Юрт | |
Цхьори | |
---|---|
Цхьори | |
![]() | |
42°48′21″ с. ш. 45°02′22″ в. д.HGЯO | |
Паччахьалкхе |
![]() |
Федерацен субъект | ГӀалгӀайче |
Муниципальни шахьар | ЖӀайраха шахьар |
Юрта хьисапе моттиг | Хьули |
Тархьари географии | |
Лакхал | 1770 м |
Сахьата оаса | UTC+3:00 |
Бахархой | |
Бахархой | ↘0[1] саг (2010) |
Къамаш | гӀалгӀай |
Динаш | бусалба |
Паччахьалкхен мотт | гӀалгӀай, эрсий |
Дагарга идентификатораш | |
Пошта индекс | 386433 |
Код ОКАТО | 26205805030 |
Код ОКТМО | 26620450246 |
|
|
![]() |
Цхьориэрс: Цори ) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман кхаьлл я. ГӀалгӀай мехка ЖӀайраха шахьаре улл.
(Административни лоархӀаш хилча Цхьори ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш я .
ЦӀи
[тоаде | тоаде чура]ГӀалгӀай меттала укх кхаьллах «Цхьори» оал[2]. Эрсий меттала «Цори» язду[3][2][4].
Статус
[тоаде | тоаде чура]Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, Цхьори статусах «село» я, «сельское поселение Гули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, Цхьори ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш йолга лоархӀ[3].
Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.
Географи
[тоаде | тоаде чура]ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл Цхьори ГӀулохица йӀоаххал Ӏо, Эса́ малхбоалехьа. Форда тӀехенал 1770 метр лакхагӀа улл Цхьори[5].
Сахьата оаса
[тоаде | тоаде чура]Цхьори, еррига ГӀалгӀай Республика мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[6].
Тархьар
[тоаде | тоаде чура]XVIII-ча бӀаьшера шоллагӀча даькъе, 1770-ча шерашка, немций тохкамхо волча И. А. Гюльденштедтс гӀалгӀай пхьанех йолаш хьоахаяьй[7]. Цу кхаьла цӀера тӀара Кавказ тохкача Ӏилманхошта юкъе XIX-ча бӀаьшерен хьалхарча даькъе гӀалгӀай цхьан шахьара цӀи дӀачӀоагӀъеннай — «Цхьорой шахьар (эрс: Цоринское общество, цоринцы)[8].
Цхьорера хьадаьннад Цхьорой тайпа массайтта никъ чубоагӀаш дола[9][10].
1874-ча шера хиннача статистикан хоамо хьая́хачох, кхаьле вахаш 226 гӀалгӀа хиннав бусалба а волаш[11].
1832-ча шера, ГӀаз-Мухьмада оагӀув ла́цар бахьан долаш таӀазар де «ГӀалгӀашта духьалара экспедици» (эрс: экспедиция против Галгаев) яь хиннай барон Розенс. Й. Бларамбергси Ф. Торнауси шоашта дагадоагӀачох, яздаь хиннад цу хана шоаш Цхьорена го баьча хана Цхьорерча вӀовна чура ши гӀалгӀа кхаь дийнахьа 3000 салтечоа духьал мишта айттабар духьалъэтта́ча хана шоаш из вӀов мишта хала яьккхар. Массехказза хьежача, из вӀов кхы хьайоаккха а ца енна, ле́лха молха кӀала а йилла́, эккхаяь хиннай цар из[12][13][14].
Бахархой
[тоаде | тоаде чура]- Н/Д[15]
Инфраструктура
[тоаде | тоаде чура]ХӀанзарча заман инфраструктурах лоархӀача хӀамаех хӀама яц Цхьоре[16].
Галерей
[тоаде | тоаде чура]Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- ↑ Всероссийские переписи населения 2002 и 2010 годов
- ↑ 2,0 2,1 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 39.
- ↑ 3,0 3,1 Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
- ↑ Агиров, 2021, оа. 384.
- ↑ Проект «Открытый Кавказ». Карта (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.09.2017.
- ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (эрс.) (3 аьтинга 2011).
- ↑ Гюльденштедт, 2002, оа. 241.
- ↑ Волкова, 1973, оа. 160.
- ↑ Дахкильгов, 1991.
- ↑ Агиров, 2021, оа. 404.
- ↑ Списки населенных мест Кавказского края. Вып. 1. Терская область : список населенных мест по сведениям 1874 года / сост. Н Зейдлицем. - Тифлис, 1878. - [83 с.].
- ↑ Blaramberg, I.F. Erinnerungen aus dem Leben des Kaiserlich Russischen General-Lieutenant Johann von Blaramberg Expedition gegen die Galgaïer (нем.) 281–295. «Schroeder» (1872).
- ↑ Генко, 1930, оа. 689—690.
- ↑ Джон Баддели, 1908, pp. [[[:Ло:Google Books]] 264]-[[[:Ло:Google Books]] 265]
- ↑ Цори (село) > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
- ↑ {{Cite web |url=https://mapdata.ru/ingushetiya/dzheyrahskiy-rayon/selskoe-poselenie-guli/selo-cori/ |title=Карта села Цори сельского поселения Гули Ингушетии с улицами и номерами домов — MapData.ru |access-date=2025-02-12}
Литература
[тоаде | тоаде чура]- Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьямISBN 978-5-00189-087-4. . — М.: Перо, 2021. — 416 с. —
- Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
- Волкова Н. Г. Этнонимы и племенные названия Северного Кавказа : монгр. / Ответ. ред. Л. И. Лавров. — АН СССР. Ин-т этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. — М. : Наука (ГРВЛ), 1973. — 206 [2] с. — 1600 экз.
- Гюльденштедт И. А. Путешествие по Кавказу в 1770—1773 гг : [нем.] = Reisen durch Russland und im Caucasischen Gebürge / von P. S. Pallas : полев. исслед / Пер. Т. К. Шафроновской, ред. и коммент. Ю. Ю. Карпов. — РАН. Музей антропологии и этнографии имени Петра Великого (Кунсткамера). — СПб. : «Петербургское востоковедение», 2002. — 512 [или 507?] с. — [1-е изд. на русск. яз. всех материалов И. А. Гюльденштедта последней трети XVIII в.]. — 1000 экз. — ISBN 5-85803-213-3.
- Дахкильгов Ш. Э-Х. Происхождение ингушских фамилий : [рус.] : полев. исслед / Ред. А. А. Зязиков. — Репринтное издание. — Грозный : «Книга», 1991. — 108 с.
- Чахкиев Д. Ю. К вопросу о материальной культуре горцев Ингушетии XVIII в. // Археология традиционная этнография народов Чечено-Ингушетии / Отв. ред. Х. М. Мамаев; Рец. М. Х. Багаев. — Гр.: «Книга», 1992. — С. 41—61. — 87 с.
- Чахкиев Д. Ю. Древности горной Ингушетии / Отв. ред. И. А. Алироев. — Минеральные Воды: «Кавказская здравница», 2003. — Т. 1. — 144 с.
- Генко А. Н. Из культурного прошлого ингушей // Записки коллегии востоковедов при Азиатском музее АН СССР. — Л., 1930. — Т. V. — С. 681—761.
- Баддели Д. Ф. The Russian Conquest of the Caucasus (ингл.). — London: «Longmans, Green & Co.», 1908. — 599 p.
ТӀатовжамаш
[тоаде | тоаде чура]- Коды ОКАТО — Джейрахский район Ингушетия республика.
- Видеосъемка с высоты (с дрона). «Летопись русской усадьбы». ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 9.09.2017.