Чулоацамага гӀó

Цхьори

Юрт
Цхьори
Цхьори
42°48′21″ с. ш. 45°02′22″ в. д.HGЯO
Паччахьалкхе  Россе Федераци
Федерацен субъект ГӀалгӀайче
Муниципальни шахьар ЖӀайраха шахьар
Юрта хьисапе моттиг Хьули
Тархьари географии
Лакхал 1770 м
Сахьата оаса UTC+3:00
Бахархой
Бахархой 0[1] саг (2010)
Къамаш гӀалгӀай
Динаш бусалба
Паччахьалкхен мотт гӀалгӀай, эрсий
Дагарга идентификатораш
Пошта индекс 386433
Код ОКАТО 26205805030
Код ОКТМО 26620450246
Цхьори (Россия)
Цхьори
Москоа
Цхьори (ГӀалгӀайче)
Магас
Цхьори
Цхьори (ЖӀайраха шахьар)
0
Цхьори
Викилармий логотип Медиафайлаш Викиларма чу

Цхьори[⇨] (эрс: Цори[⇨]) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман кхаьлл я. ГӀалгӀай мехка ЖӀайраха шахьаре улл.

Административни лоархӀаш хилча Цхьори ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш я[⇨].

ГӀалгӀай меттала укх кхаьллах «Цхьори» оал[2]. Эрсий меттала «Цори» язду[3][2][4].

Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, Цхьори статусах «село» я, «сельское поселение Гули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, Цхьори ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш йолга лоархӀ[3].

Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.

Географи

[тоаде | тоаде чура]

ГӀалгӀай Мехка зӀилбухерча оагӀорахьа ЖӀайраха шахьаре лоам улл Цхьори ГӀулохица йӀоаххал Ӏо, Эса́ малхбоалехьа. Форда тӀехенал 1770 метр лакхагӀа улл Цхьори[5].

Сахьата оаса

[тоаде | тоаде чура]

Цхьори, еррига ГӀалгӀай Республика мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я[6].

XVIII-ча бӀаьшера шоллагӀча даькъе, 1770-ча шерашка, немций тохкамхо волча И. А. Гюльденштедтс гӀалгӀай пхьанех йолаш хьоахаяьй[7]. Цу кхаьла цӀера тӀара Кавказ тохкача Ӏилманхошта юкъе XIX-ча бӀаьшерен хьалхарча даькъе гӀалгӀай цхьан шахьара цӀи дӀачӀоагӀъеннай — «Цхьорой шахьар (эрс: Цоринское общество, цоринцы)[8].

Цхьорера хьадаьннад Цхьорой тайпа массайтта никъ чубоагӀаш дола[9][10].

1874-ча шера хиннача статистикан хоамо хьая́хачох, кхаьле вахаш 226 гӀалгӀа хиннав бусалба а волаш[11].

1832-ча шера, ГӀаз-Мухьмада оагӀув ла́цар бахьан долаш таӀазар де «ГӀалгӀашта духьалара экспедици» (эрс: экспедиция против Галгаев) яь хиннай барон Розенс. Й. Бларамбергси Ф. Торнауси шоашта дагадоагӀачох, яздаь хиннад цу хана шоаш Цхьорена го баьча хана Цхьорерча вӀовна чура ши гӀалгӀа кхаь дийнахьа 3000 салтечоа духьал мишта айттабар духьалъэтта́ча хана шоаш из вӀов мишта хала яьккхар. Массехказза хьежача, из вӀов кхы хьайоаккха а ца енна, ле́лха молха кӀала а йилла́, эккхаяь хиннай цар из[12][13][14].

Бахархой

[тоаде | тоаде чура]
  1. Н/Д[15]

Инфраструктура

[тоаде | тоаде чура]

ХӀанзарча заман инфраструктурах лоархӀача хӀамаех хӀама яц Цхьоре[16].

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. Всероссийские переписи населения 2002 и 2010 годов
  2. 2,0 2,1 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 39.
  3. 3,0 3,1 Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»
  4. Агиров, 2021, оа. 384.
  5. Проект «Открытый Кавказ». Карта (эрс.). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 25.09.2017.
  6. Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (эрс.) (3 аьтинга 2011).
  7. Гюльденштедт, 2002, оа. 241.
  8. Волкова, 1973, оа. 160.
  9. Дахкильгов, 1991.
  10. Агиров, 2021, оа. 404.
  11. Списки населенных мест Кавказского края. Вып. 1. Терская область : список населенных мест по сведениям 1874 года / сост. Н Зейдлицем. - Тифлис, 1878. - [83 с.].
  12. Blaramberg, I.F. Erinnerungen aus dem Leben des Kaiserlich Russischen General-Lieutenant Johann von Blaramberg Expedition gegen die Galgaïer (нем.) 281–295. «Schroeder» (1872).
  13. Генко, 1930, оа. 689—690.
  14. Джон Баддели, 1908, pp. [[[:Ло:Google Books]] 264]-[[[:Ло:Google Books]] 265]
  15. Цори (село) > Данные не обнаружены. Возможно, страница переименовывалась. Проверьте справочник
  16. {{Cite web |url=https://mapdata.ru/ingushetiya/dzheyrahskiy-rayon/selskoe-poselenie-guli/selo-cori/ |title=Карта села Цори сельского поселения Гули Ингушетии с улицами и номерами домов — MapData.ru |access-date=2025-02-12}

Литература

[тоаде | тоаде чура]


ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]