Хаьни

Хаьни
	Юрт
Хаьни
	Хяни
	42°48′13″ с. ш. 44°49′54″ в. д.HGЯO
Паччахьалкхе	Россе Федераци
Федерацен субъект	ГӀалгӀайче
Муниципальни шахьар	ЖӀайраха шахьар
Юрта хьисапе моттиг	Хьули
Тархьари географии
Сахьата оаса	UTC+3:00
Бахархой
Бахархой	↘0 саг (2010)
Къамаш	гӀалгӀай
Динаш	бусалба
Паччахьалкхен мотт	гӀалгӀай, эрсий
Дагарга идентификатораш
Пошта индекс	386430
Код ОКАТО	26205805014
Код ОКТМО	26620450156
	Хаьни Москоа Магас Хаьни 0 Хаьни
	Медиафайлаш Викиларма чу

Хамхи
	тархьара пхьа / кхаьлл
Хамхи
Географе регион	Даькъасте ― Юкъера Кавказ
Мур	XVI бӀаьшу[⇨]
Локализаци	ГӀалгӀайче, ЖӀайраха шахьар
Охлой	Хоаной, хӀанз саг вахац
	Медиафайлаш Викиларма чу

Хаьни^[⇨] (эрс: Хяни^[⇨]) — гӀалгӀай юкъерча бӀаьшерий заман пхьа я. ГӀалгӀай мехка ЖӀайраха шахьаре улл. Тархьара архитектурах лоархӀа гӀишлош я укхаза: гӀалаш, вӀовнаш, хьокхаш, маьлхара кашамаш, ерда^[⇨]. Хаьни пхьа улла лаьтта музей-заповедника́ юкъедоагӀаш а Ӏаьдало тӀахьожам беш а да. Укхазара хьадаьннад Хоаной тайпа^[⇨].

Административни лоархӀаш хилча ЦӀоли ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш я^[⇨].

ЦӀи

ГӀалгӀай меттала укх кхаьллах «Хаьни» оал^[2]. Эрсий меттала яздаь тайп-тайпара нийслу: «Хяни»^[3],^[2].

Статус

Россе Федерацен а ГӀалгӀай Республика а моттигерча шедоалдарах лаьца долча законашка диллача, Хаьни статусах «село» я, «сельское поселение Гули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш а я. Из «село» яха маӀан долаш гӀалгӀай меттала гӀалгӀашта юкъе эггара чӀоагӀагӀа даьржа лела дош да — «юрт» яхар (кӀезигагӀа — «эйла»). Цудухьа административни хьакъехьа гӀалгӀай меттала а оалаш хилча, Хаьни ше «юрт» статус йолаш, «юрта хьисапе моттиг Хьули» яхача муниципальни кхоллама́ юкъейодаш йолга лоархӀ^[3].

Из «юрт» яха юкъара термин дӀачӀоагӀъенна хиларга хьажжа, моллагӀа йолча, хьалха хиннача а хӀанз йолаш йолча а, къаьна а къона а йолча, массайолча нах бахача моттигех цхьатарра «юрт» аьнна цӀи йоаккх тахан гӀалгӀаша. Цхьабакъда, укх мо йолча къаьнарча моттигех, гӀалгӀай лоамарча моттигех хӀаьта а, «юрт» ца оалаш, «кхала» е «пхьа» аьлча нийсагӀа да, хӀана аьлча, гӀалгӀаша юххьанцара «юрт» яха дош тӀадийттадац тӀеххьарча (XVIII—XIX) бӀаьшерашка ара Ӏояхка́ хиннача нах бахача моттигий цӀерашта мара.

Географи

ГӀалгӀай мехка зӀилбухерча оагӀорахьа лоам улл Хаьни Чулхой чӀожен юккъе, лоаман босен тӀа Чулхин йисте. Гаьна доацаш Эса аьрда берд ба. Хаьнена гарга яда кхаьллаш я: Хьули, Гув, Лаьлах^[4].

Сахьата оаса

Хаьни, еррига ГӀалгӀай Республика мо, МСК (москверча хан) сахьатий зоне уллаш я. Лелаш йолча ханнеи UTC ханнеи юкъе +3:00 (кхо сахьат) башхало я^[5].

Тархьар

Хаьнера хьадаьннад хоаной яха гӀалгӀай тайпа^[6].

Бахархой

Бахача наьх дукхал
1926^[7]	2010^[1]
18	↘0

Инфраструктура

ХӀанзарча заман инфраструктурах лоархӀача хӀамаех хӀама яц Хаьне^[8].

Белгалдаккхар

Литература

Агиров Т. А. Горная Ингушетия. Путеводитель по Джейрахскому району и предгорьям (эрс.). — М.: Перо, 2021. — 416 с. — ISBN 978-5-00189-087-4.
Ономастикон Ингушетии : справ.-энцикл. изд. / Сост. Н. Д. Кодзоев, З. Х. Киева. Реценз.: д.п.н., проф. Т. В. Жеребило, к. филол. н., Ф. М. Костоева, Ред.: Х. А. Накостоев, Р. Р. Хайрова; Консультант: Б. А. Хайров; Ингушский НИИ гуманитарных наук имени Ч. Э. Ахриева. — М. : ТПК «Центробланк», 2021. — 120 с. — 500 экз. — ISBN 978-5-91303-022-1.
Мальсагов З. К. Грамматика ингушского языка / Ред.: Ф. Х. Оздоева. — 2. — Грозный : Чечено-Ингушское Книжное Издательство, 1963. — Т. V. — 164 с.

ТӀатовжамаш

[2010BK-1] 1,0 ^1,1 Всероссийские переписи населения 2002 и 2010 годов

[_6eeb301328040016-2] 2,0 ^2,1 Ономастикон Ингушетии, 2021, оа. 39.

[Закон_РИ_№_5-РЗ-3] 3,0 ^3,1 Закон Республики Ингушетия от 23 февраля 2009 года № 5-РЗ «Об установлении границ муниципальных образований Республики Ингушетия и наделении их статусом сельского поселения, муниципального района и городского округа»

[4] Проект «Открытый Кавказ». Карта (эрс.).

[5] Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (эрс.) (3 аьтинга 2011).

[_3c868299b30ad6af-6] Мальсагов, 1963, оа. 149.

[1926BB-7] Список населенных мест Ингушской автономной области составленный по материалам всесоюзной переписи 1926 г.

[8] Карта села Цоли сельского поселения Гули Ингушетии с улицами и номерами домов — MapData.ru.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]