Наьсар

Нясар» яхачунгара дӀасалостам ба)
Наьсар
Наьсарг
Наьсархий
эрс. Назранка
Экам
ДӀоахал 29 км
Водоток
Хин корта ГӀалми
 • Хьадолалу моттиг Наьсар-корт
 • Координаташ 43°12′47″ с. ш. 44°46′46″ в. д.HGЯO
Хин даьрже Шолж
 • Кхоачалу моттиг Дошлакъий-Юрт
 • Координаташ 43°15′26″ с. ш. 44°48′58″ в. д.HGЯO
Хий дода моттигаш
Хин система Шолж → Тийрк → Къаспий форд

Мата
Регион Ингушетия
Шахьар Назрановский район
ГВР чура код 07020000212008200003575[1]
Наьсар (ГӀалгӀайче)
Голубая точка
Синяя точка — хин даьрже
Голубая точка — хин корта, Синяя точка — хин даьрже

Наьсар, Наьсарг е Наьсархий (да) — ГӀалгӀай мехка дода хий. ГӀалмех хьа а даьнна Шолжах кхет. Наьсархий 29 км дӀаьха да[2].

ЦӀи[тоаде | тоаде чура]

Наьсар яхар Ӏилманхоша хьаяхачох на́на яхачунца дувзаденна да. Юхе мел йиса цу моттигацара цӀераш (Наьсаре а, Наьсара аре а) хица ювзаенна я.

Тархьар[тоаде | тоаде чура]

Тайп-тайпарча летописни сводашка дувцаш долча Ная хица (эрс: река Ная) гӀалгӀай Наьсар хувтт Ӏилманхоша[3][4]. Цу хи тӀа, цар хьаяхачох, Тевара къаьзи хинна вола Михаил Ярославич вийнав, иштта Даде-Ков яха йохаяь дӀаяьккха хинна йола шира пхье яьлла моттиг гойта белгало а я из[5][6].

Наьсархини Шолжаи бердашта тӀа мустье культурай белгалонаш кораяьй. Шоайле тара дола сийлингаш да уж, палеолита хана цу тайпара мургаш эггара хьалхагӀа 1961-ча шера Любин Петора Валерийс лехад Наьсар-Кертеи Дошалкъий-Юртеи[7]. Мургаш хьадаь материала оттаяь хинна ха вай замал хьалха 40 эзар шу хиннад. Иштта оттадаь хиннад Дошалкъий-Юрта корадаьча кечалаш цигарча кхераех даь хинна хилар — мустье заман чу тӀоговзанчий пхьоале хиннай цига[8].

1781-ча шера Леонтий Штедеро Наьсархих яздаь хиннад цун бердашта тӀа Магаса бур-боарзашта юкъе долхаш хинна бур-боарзаш да аьнна. Иштта, цо хьаяхачох, шовда цӀена хий хиннад Наьсардар, ушала санна бух болаши, ушала бердаши долаш шоашта тӀа яьнна аьргеи кӀотаргаши тӀехьа. Гечув хиннача мара дехьавоаллалуш хиннавац цига[9][10].

Хин реестра дараш[тоаде | тоаде чура]

Россе паччахьалкхен хин реестра дарашта тӀатайжача Малхбузерча-Къаспий бассейна гома юкъедод Наьсар, хӀаьта цун хин-боахаман дакъа лоархӀ — Эрсечен Гуржехьецара долча гӀайнаш тӀара дола а денна Урсдон яхача додача хих кхетталца дола Тийрк (Ердан ца лоархӀаш). Наьсара додача хин бассейн — Идалеи Тийркеи шинхиюкъа Къаспий форда бассейна дода хиш.

Паччахьалкхен хин реестра чура объекта код — 07020000212008200003575[2].

Белгалдаккхар[тоаде | тоаде чура]

  1. Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 8. Северный Кавказ / под ред. Д. Д. Мордухай-Болтовского. — Л.: Гидрометеоиздат, 1964. — 309 с.
  2. 2,0 2,1 Государственный водный реестр. Назранка (эрс.). textual.ru (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). Минприроды России (29 тушола 2009). ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 20.12.2018. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 29.03.2009.
  3. ПСРЛ. СПб., 1913. Т. XVIII. С. 89.
  4. ПСРЛ. СПб., 1885. Т. Х. С. 184.
  5. Кучкин В.А. Где искать ясский город Тютяков? // Известия СОНИИ.. — Орджоникидзе, 1966. — Т. 2. — С. 172—173, 177.
  6. Долгиева М. Б., Картоев М. М., Кодзоев Н. Д., Матиев Т. Х. История Ингушетии. — Ростов-на-Дону: Южный издательский дом, 2012. — С. 111.
  7. Любин В.П., Бадер Н.С., Марковин В.И. Первые местонахождения орудий каменного века в ЧИАССР // КСИА. Вып. 92.. — 1962. — С. 121.
  8. Очерки истории Чечено-Ингушской АССР.. — Грозный, 1967. — Т. 1. — С. 6.
  9. Штедер Л. Дневник путешествия в 1781 году от пограничной крепости Моздок во внутренние области Кавказа // Аталиков В. М. Наша старина.. — Нальчик, 1996. — С. 192.
  10. Долгиева М. Б., Картоев М. М., Кодзоев Н. Д., Матиев Т. Х. История Ингушетии. — Ростов-на Дону: Южный издательский дом, 2012. — С. 105.

ТӀатовжамаш[тоаде | тоаде чура]

Ло:ГӀалгӀайчен хин объекташ