Чулоацамага гӀó

Джиу-джитсу

Википеди материал

Ло:Боевое искусство

Джиу-джицу[1], е джиу-джитсу[2], нийсагӀа аьлча дзюдзю́цу (яп. 柔術 [дзю:дзюцу] (инф.) ← 柔 [дзю] «кӀаьда, сетташ дола, мӀаьда» + 術 [дзюцу] «техника, хьисап»; дош дешаца нийсдеш — «кӀаьдала исбахьале») — герзацара а каяьсса а техникаш йолча японхой латара исбахьалений юкъара цӀи; боламий техника «кӀаьдеи», «сетташи» хилар керттера принцип йола кулгашца латара исбахьале.

Тархьар

[тоаде | тоаде чура]

Дзю-дзюцу хьахилара мураш белгалъю:

  • Юхьигаш. Оаламаша хьаяхачох, японхой ӀаьдалагӀа кулгашца латар Номи-но Сукунэ яхар Тайма-но Кэхая яхачунца лета́ча хана денз хьадоагӀаш да кхы а вай заман 230-ча шера:

«Къонахий вӀаший духьала Ӏоайттар. Шинне когаш хьал а айдаь, вӀаший мӀарг техар. Номи-но Сукунэс Кэхая пӀендараш кагдир, цӀаькхазза мӀарг а теха цун юкъ кагйир. Ишта вийра цо из. Цудухьа Тайма-но Кэхая лаьтта карадерза а даь, дерргиа Номи-но Сукунэнна дӀаденнад»

— «Нихонги» яха торамий-хиннарий тептар, 720 год н.э.

  • Сумо. Цу латаре котаваьнна Номи-но Сукунэ сумо йиллар лоархӀ, 642-ча шера денз сумох дола латараш императора гӀала тӀа дӀакхухьаш хиннад. Сумо чу летараша вӀаший дӀа а тетташ Ӏолегабу.
  • Ёрои-кумиути. Сумон техника кӀийленга а йолаш, гӀагӀ тӀадувхаш латар. X-ча бӀаьшеренгара денз хьахила доладеннад.
  • Когусоку-дзюцу. Кумиути кӀийлен тӀа хьахиннай XVI-ча бӀаьшере. Цу хана деза гӀагӀаш тӀадувхача дошлошта когаметта дайг гӀагӀаш тӀадувха гӀашлой дукхагӀа хьахинннаб, цудухьа баламал дехьатувсаш а, букътӀехьашка тоссаш а, корта хьалха чутохаш а, голаши, фоартеи, лозаеш а йола приёмаш е аьттув хиннаб.
  • Дзю-дзюцу оттар[3].

Доладалар

[тоаде | тоаде чура]

Джиу-джитсу доладеннад японхой тархьаре Сэнгоку оала мур йолча хана. Хисамори Такэноути яхача тӀема тактик хиннача Мимасака яхача провинцен урхазо герзах пайда кӀезига хулача гаргарча латарашка лелаеш хинна тайп-тайпара тӀема исбахьаленаш вӀашагӀтеха хиннай. Лоаллаха ядача Ченкехьеи Силлойчеи тӀеман исбахьаленаш хӀама тохаш йолча техникашца ювзаенна хиннай дукхагӀа. Цар мо а доацаш, японхой тӀема исбахьаленаш дукхагӀа дӀатассарцеи, соцаварцеи, блок тохарцеи, са Ӏувдарцеи ювзаенна хиннай, гӀагӀ тӀадувхачоа хӀама тохарах пайда дукха ца хиларах. Цул совгӀа цхьайола джиу-дджитсун оригинальни кепашка, масала такэноути-рю, лоаца гӀа́ма долча герзаца (шалтаца, масала), дӀаьхача гӀа́ма долча довтехи гебагӀехи кӀалхара а вувлаш латар долаш хиннад. XVII-гӀча бӀаьшера, Эдо мур йолча хана джиу-джитсу дӀачӀоагӀлуш чӀоагӀа кате́ха́ хиннай сёгунат Токугавас тӀема гӀулакхаш дуккхача законашца дехкар бахьан долаш. Уж керда законаш неоконфуцийл яха ченкий духлохам Японехьа чуба́ларца арадаьнна хиннад. Силлойченцарча Имджина тӀема хана хиннад из Фудзивара Сэйка яхача духлохамхочо доккха да́къа а лаьца. Уж законаш арадаьхачул тӀехьагӀа гӀагӀаши герзи цӀагӀа куцала́ хьалъохкаш мара хиннадац, цудухьа юхалоташ хилча, кулгашца леташ хиннаб японхой, моастагӀчунга герз ца хилар теркал а деш керда латара техникаш а дагаехай. Японехьа машар оттабе а, Японехьено Голландехьенца еш йола базар соцаергйолаш а бахийта́ хиннача ченкий къаьша Японехьа ушу яха ченкий тӀема исбахьале Ӏочуенай. Ушун тайп-тайпара хӀама тохаш йола техникаш джиу-джитсунна юкъеяха́ хиннай цудухьа. Цхьабакъда Эдо мур ахнега кхаьчача хана хӀама тохаш йола техникаш дикка кӀезигьенна хиннай, царна дӀатӀабохийташ бола нидз дукха а хиларах, къаьстта бий е мӀарг тохаш, хьабоаллаш бола пайда кӀезига а хиларах. Цудухьа цул тӀехьагӀа хӀама тохаш хилча а, ченкий лорало сага вахара́ Ӏаткъаш я оалача моттигашкеи, юххьерча джиу-джитсу техникашка хиннача баламел лакхагӀа йолча вахара́ Ӏаткъаш я оалача моттигашкеи мара тохаш хиннаяц хӀама. Цу заман чухьа тайп-тайпарча джиу-джитсун ишколашта юкъе цаӀ шоллагӀчох лоташ моттигаш хиннай дӀахьож, цхьа доалче хилар бахьан долаш машар латтача хана тӀемахой сакъердалуш хиннад цу хӀаманца. Цу латарех практике юкъедаьнна хиннад рандори (ингал: randori) — лоӀаме цаӀ шоллагӀчох латараш да уж, тайп-тайпарча ишколий стилаш йола нах шоайла боабе а ца гӀерташ летача хана хьахинна дола[4][5].

Керттера принцип

[тоаде | тоаде чура]

Джиу-джитсу эггара ширагӀа йолча японхой латара кепаех лоархӀ. Джиу-джитсун керттера принцип я «котаваргволаш нийсса дӀадухьала ца увтташ», духьале ца еш, моастагӀчун низа́х Ӏо а таӀаш, юхавала, из боанга́ юкъеваххалца цо хьадеш дар эшшача оагӀорахьа дӀахьожаде, хӀаьта цул тӀехьагӀа цун низи цо хьа мел дари цунна духьалдаккха. Сиробэе Акаяме яхача лорах болча оаламца хоттаенна я из принцип. Цкъа зийна хиннад дарз хьекхача хана (кхычахьа дувцачох, деза лоа диллача) йоккхийча гаьний ткъовронаш каг а луш, Ӏосатташ, ӀотаӀаш йолча дака ткъовронаш каг ца луш йиса хиннилга. Ше зийначох асар а хинна, лоро джиу-джитсу ишкол йилла́ хиннай Ёсин-рю (дака ишкол) аьнна цӀи а тилла́[6].

Керттера белгалонаш

[тоаде | тоаде чура]

Дзю-дзюцу феодальни Японехьа эттад самураяшта юкъе герзеи гӀагӀ дувхаши вола моастагӀа эшавар метод йолаш. ГӀагӀа тӀадувхачоа хӀама тохарах пайда дукха ца хиннадаь, эггара дукхагӀа пайда хьабоалаш йола моастагӀа́ нейтрализаци яра метод Ӏокагвар-Ӏосоттавари, дӀакхоссар-Ӏокхоссари долаш эттай. Цу тайпара техникаш тӀакхетачун низи хьинари цунна шийна духьал а доаккхаш йолча принципа ларде хьахиннай, нийсса дӀадухьалъоттарал толашагӀа да из.

Дзю-дзюцун исбахьале герз леладе бокъо йоацача цхьалхача наха юкъе наггахьа мара лелаеш моттиг хиннаяц цун техника Ӏомаеш хала хиларах. Цудухьа ишколашка чу (рю) мара хиннаяц из. Амма эскаре чӀоагӀа лелаеш хиннай из самураяш.

Эдо зама хилалехь дзю-дзюцу каяьсса латараш хьехьача ишколашта юкъедодаш хиннад. Эггара чӀоагӀагӀа дзю-дзюцу дегӀа а ена яьржа Токугава замалахьа — массехк тӀоми фитнати хинначул тӀехьагӀа йӀаьхача хана машар эттача хана. Цу хана рюнаш 700-нега кхоачаш хиннай.

Ишколашта юкъера башхалонаш садаккхар миштади, латтар миштади, тайп-тайпара приёмий тоабаш дукхагӀа е кӀезигӀа лелаярцеи хоттаенна хиннай.

Дзю-дзюцун дукха кепаш я, цудухьа цунна подходаш а дукха я. Дзю-дзюцу ишколаша латара еррига кепех пайда эцаш а хул кӀезигагӀа ийца а, дукхагӀа ийца а — дӀатассар а, дӀалацар а, Ӏокагвар а, лаьца латтар, Ӏовдар а, царг тохар а, мукъаваккхар а, бий тохар а, мӀарг тохар а. Дзю-дзюцунна тӀа а тохаш дуккхача ишколаша герзаца болх бар а хьийхад иштта. «Дзю-дзюцу» цӀерал совгӀа иштта кхыйола терминаш а лелаяьй: «тайдзюцу», «когусоку», «торидэ», «хакуда», «явара», кхыметтала «дзюдо» а.[7]

Джиу-джитсу технике пайда эцаш леладу дӀатассар а, хьовзадар а, са Ӏувдар а, лозаву приёмаш, лозавече метте хӀама тохар Ӏаткъар. Ширача стилий керттера декхар, цхьаккха шеко йоацаш, моастагӀа ве́р хиннад, амма таханарча дийнахьа джиу-джитсу сага ше лоравара́, юхалатара лаьрхӀа я.

Эрсий цӀераш

[тоаде | тоаде чура]

Эрсече эрсий-японхой тӀема (1904—1905 шераш) хана денз «джиу-джитсу» оалаш йовзаш я ер тӀема исбахьале[8]. «Джиу-джитсу» аьнна яздар а хьаалар а цу ханара японхой дешаш ингалсий меттага гӀолла хьаэцар бахьан долаш нийсаденнад. Цул тӀехьагӀа ишта дӀачӀоагӀденнад из, тӀегӀа Поливановас ше оттаяьча системах японхой метта тӀара кириллицайна транскрипци еш хилча «дзюдзюцу» хинна хила дезаш доллашехь. ТӀехьагӀа хьаийцача «дзюдо» яхачунца диста, масала — цига къаьнарча ӀаьдалагӀа джиу ца яздеш дзю яздаьд.

«Джиу-джитсу» Эрсече

[тоаде | тоаде чура]

1978-ча шера СССРе джиу-джитсуи кобудои юха хьаюкъеяьннай. СССРеи Эрсечеи джиу-джитсу нахалйоахаш хиннарех хьалхарчарех хиннав И. Б. Линдер. 1979-ча шера хьалхара «тайкай» дӀайихьай — дзюдзюцу (джиу-джитсу), кобудо, иайдо техникех йола официальни технически яхьаш. Уж ца хаддаш дӀакхухьа 50 шу кхоачаргда кастта. 1980-гӀа шераш чакхдоалача хана Линдер был назначен главой официально аккредитованного представительства Дунен къамашта юкъера ТӀема Исбахьалений Союза а (Kokusai Budo Renmei), кхыча японхой организаций а официальни акредитованни викалала да́ волаш оттаваьв. СССР ехачул тӀехьаӀа, 1993-ча шера саькура бетта 1-гӀча дийнахьа Доалчен РЗП № 002 йолча распоряженех Дунен къамашта юкъера ТӀема Исбахьалений Союза́ (Kokusai Budo Renmei) аккредитаци еннай дунен къамашта юкъера кхыча мехкара организаци хиларца. 2009-ча шера аьтингеи тови бетта Японехьен тӀема исбахьаленаш дӀахо а Эрсече дегӀайоалаяра духьа Nippon Koden Bujutsu Renmei, Nippon Kobudo Kyokai викалала́ аккредитаци яларах долча каьхаташта кулг яздаьд. РФ Президента администрацен, РФ Доалчен цӀерагӀа дола аккредитацех дола каьхаташ Японехьен Кхыча мехкарча гӀулакхий министерствон апостиль тӀалатташ да, Японехьерча РФ къаьша тешал даь да, ТПП РФ аффидевитаца бакъдаь а да.

Хьажа иштта

[тоаде | тоаде чура]

Белгалдаккхар

[тоаде | тоаде чура]
  1. ↑ Джиу-джицу // Григорьев — Динамика. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2007. — С. 663. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—, т. 8). — ISBN 978-5-85270-338-5.
  2. ↑ В Орфографическом и Толковом словарях (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  3. ↑ А. М. Горбылев. Дзюдзюцу: победа уступчивостью. журнал «Япония: путь кисти и меча». № 3. 2002 год. стр. 29-39 (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).
  4. ↑ 日本武道全集. 第5巻Ло:Ref-und. — Shin-Jinbutsuoraisha, 1966. — ISBN B000JB7T9U.
  5. ↑ Matsuda, Ryuchi. 秘伝日本柔術Ло:Ref-und. — Sojinsha, 2004. — ISBN 4915906493.
  6. ↑ YOSHIN RYU JUJITSU (ингл.) (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар). American Federation of Jujitsu. ТӀеххьара техка хиннад укх дийнахьа: 22.02.2015. Архиве оттадаьд хьалхара хьаста чура укх дийнахьа: 1.02.2015. Архиве диллад 2015 шера саькура 1 дийнахьа.
  7. ↑ Кано Дзигоро. Общие сведения о дзюдо и его ценности в деле воспитания // Хидэн. Боевые искусства и рукопашный бой. Научно-методический сборник под редакцией Горбылёва А.М. Выпуск 1. — М.: ФГУП Издательство «Известия» УД П РФ, 2008. — С. 118—173. — 240 с.
  8. ↑ Русская школа (тӀакхача вӀаштехьа доаца тӀатовжам — тархьар).

ТӀатовжамаш

[тоаде | тоаде чура]

Ло:Будо Ло:Грэпплинг

Хьаст — «https://inh.wikipedia.org/w/index.php?title=Джиу-джитсу&oldid=69355»