ГӀалгӀай ердаши элгацаши
ГӀалгӀай элгацаши ердаши (эрс: Ингушские святилища и храмы) — гӀалгӀай архитектурай ший тайпара а йола, дина гӀулакх деш а йола, кхерах яь шира гӀишлош. ДукхагӀча даькъе ГӀалгӀай Республика ЖӀайраха шахьаре я уж.
Дина гӀулакха деш хинна гӀишлош лоаман ГӀалгӀайче дуккха я. ХӀанзарча ЖӀайраха шахьара лаьтта 150 хиллал нах баха моттигаш хиннай, вешта аьлча кхаьллаш[1]. ДукхагӀа мел йолча кхаьллашка а царна йисте а йолаш я ердаши элгацаши[2]. Ше оттаяьча гӀалгӀай материальни культурай сийленгий классификацегахьа цӀихеза советий археолог а кавказтохкамхо а хиннача Е. И. Крупновс (дина гӀулакх деча гӀишлоех латтача) кхоалчагӀча тоаба юкъеяьхай уж[3].
Тархьар
[тоаде | тоаде чура]
ДукхагӀа мел йолча кхаьллашка а царна йисте а йолаш я уж. Эггара ширагӀа йола дина гӀулакха деча моттигех лоархӀаш хиннад супа лоамаш, тархаш, хьагӀараш, хьундоакъош, ведолгаши къухаши, иштта кхыяраш а. Цу хана хиннача, тарматал леладаьча, наьха сакхетамгахьа цу моттигашка Даьла белгалонаш тӀаяхка бола нах е хӀамаш (синош) Ӏеш хиларах тешаш хиннаб уж. Царех эггара чӀоагӀагӀа лоархӀаш хиннараш лоамий бовхьашка хиларах тешаш хиннаб. Цу тайпара моттигаш хиннай, масала, ЦӀейлоам тӀа а, ЖӀайраха йисте, иштта кхычахьа а. Супа долча хьундоакъош чу могадеш хиннадац чарахьал дар, дахча даккхар, сомаши комараши гулаяр. Царех пайда эца цӀай долча деношка мара йиш хиннаяц, духхьал дина гӀулакх дечун духьа[4].
Цу тайпарча моттигех хиннай Елти-Корт яхар. Хьули яхача кхаьлла йисте лакхача гувна тӀа я из. Супа лоархӀаш хиннай из моттиг. Л. П. Семёновс хьадувцачох цига «цхьана гулдаь дадаш саьрчий ковраш дар. Цигара гаьнаш яха мегаш хиннадац, дахча даккха йиш хиннаяц, шоашта доакъазло тӀаярах кхераш; бож/доахан доажаде мегаш хиннадц — еттийи гаьзарийи шура йовра кхераш». Йокъал оттача хана гонахьарча кхаьллашкара нах Елти-Кертага ухаш хиннаб Даьлагара догӀа делхаш[5][6].
Белгалдаккхар
[тоаде | тоаде чура]- Комментареш
- Хьасташ
- ↑ Долгиева М.Б., Картоев М.М., Кодзоев Н.Д., Матиев Т.Х., 2012, оа. 136.
- ↑ Чахкиев Д.Ю., 2003.
- ↑ Крупнов Е.И., 1971, оа. 61—62.
- ↑ Чахкиев, 2003.
- ↑ Долгиева М.Б., Картоев М.М., Кодзоев Н.Д., Матиев Т.Х., 2012, оа. 157.
- ↑ Семенов Л. П., 1934, оа. 154.
Литература
[тоаде | тоаде чура]- Антология ингушского фольклора. — Нальчик, 2006. — Т. 1.
- Вахушти Багратиони. География Грузии / Введение, перевод и примечания М.Г. Джананашвили. — Тифлис, 1904.
- Гольдштейн А.Ф. Башни в горах. — М., 1977.
- Дахкильгов И. Боль и гордость моя Ингушетия. — Нальчик, 2007.
- Долгиева М.Б., Картоев М.М., Кодзоев Н.Д., Матиев Т.Х. История Ингушетии. — 3-е изд. — Ростов-на-Дону: Южный издательский дом, 2012.
- Крупнов Е.И. Средневековая Ингушетия. — М., 1971.
- Марковин В.И. Некоторые особенности средневековой ингушской архитектуры // Архитектурное наследство. — М., 1975.
- Мужухоев М. Б. Ингуши. Страницы истории, вопросы материальной и духовной культуры. — Саратов, 1995.
- Мужухоев М. Б. Средневековые культовые памятники Центрального Кавказа (К истории религиозных верований X-XIX веках).. — Грозный, 1989.
- Семенов Л. П. Археологические и этнографические разыскания в Ингушетии в 1930–1932 гг. // Известия ИНИИК. Вып. 2.. — Орджоникидзе, 1934. — Т. IV.
- Чахкиев Д.Ю. Древности Горной Ингушетии. — Назрань, 2003. — Т. 1.
- Щеблыкин И. П. Искусство Ингушетии в памятниках материальной культуры. — Владикавказ: ИИШГИК, 1928. — Т. 1.
ТӀатовжамаш
[тоаде | тоаде чура]- Сампиев Х. Архитектурное мастерство ингушей // Сердало. — 2005. — 18 август дийнахьа (№ 94 (9615)). Архиве диллад 9 03 2016. Архиве диллад 2016 шера тушола 9 дийнахьа.
- Пелевин П. История и традиции строительства ингушских башенных комплексов // Фонд «Азан». — 2011. Архиве диллад 12 03 2017.