Чулоацамага гӀó

Галашкархой

Википеди материал

Галашкархой (эрс: Галашевцы, галаши[⇨]) — гӀалгӀай къаман тархьаре хинна юкъарло; ГӀалгӀайчен юкъерча бӀаьшерий шахьар я. Галашкархой цӀи Галашкенца хоттаенна я[⇨].

Галашкархой цӀи Галашкен цӀерца ювзаенна я[1] (тахан из улл ГӀалгӀай Мехка Шолжа шахьаре). Юрта цӀи «галай болчахьа» яхилга да: масала, мержошка, цӀечошка мо — галашка[2]. Гала́ша шоай чӀожера а баьнна Галашке йиллай[3].

Хьахилари къаманга бехкари

[тоаде | тоаде чура]
Галаш яха моттиг я белгалъяьккха ЗӀамигача Нохчийчен мехкасурта тӀа, 1847-гӀа шу

Галашкархой шаьрачара юкъарло я, из хьахиннай лоамара ӀокӀалабийннача тайп-тайпарча гӀалгӀаех[4], цу шахьара юкъе бе-беча тайпан нах чуболхаш а хиннаб[5]. Я. З. Ахмадова яхачох, шахьаре ба́ха хайша́раш дукхагӀа галай хиннаб, цхьабакъда мержой а, цӀечой а, ялхарой а хайша́б[6], цхьабакъда «ГӀалгӀайчен исторе» (2013) автораша яхачох, шахьар хьахиннай кхаькхалойи, цхьоройи, галайи, оарстхойи, цӀечойи юкъарлонашкара нах цу метте Ӏохувшарца[7].

Россе импере галашевцы оалараш Эса юкъерча даькъе баьхараш хиннаб, паччахьалкхен Ӏаьдало гӀалгӀай а лоархӀаш[8]. Таханарча тохкамхоша а лоархӀ галашкархой гӀалгӀай юкъарло йолаш[9][5][4][10].

Галашкархой шахьар кӀезигагӀа дале 1760-ча шерашка хьахила йолаеннай[6]. Цар пхьанаш 1768-ча шера оттадаьча мехкасурта тӀа хьоахаю «Галачи» аьнна Эса Шолжах кхетача метте[11]. Ротмистр Батыровс даьча хьисапах, 1771-ча шера галашкархой 13 юрта бахаш хиннаб деррига 200 ков а долаш[12].

1820-ча шерашка дукхагӀа мел бола галашкархой Эса аьрда берда тӀа баьхаб. Н. Г. Волковайна хетачох, цу хана Галашкархой я аьнна итт пхьа хьоахаеча листама́ юкъе цхьаццайола хамхой шахьара́и оарстхой шахьара́и юкъе йодараш а юкъейихьай[11]. 1851-ча шера Галашкархой шахьаре 30 эйлеи, 395 кови, 2131 саги хиннав[13].

Эрсий-кавказхой тӀом (1817—1864) бодаш латтача хана Россе импере мукӀарло деш хиннад шоаш галашкархой е вӀалла мутӀахьа берзабаь цахилара́[14] е цхьан даькъе мара мутӀахьа берзабаь цахилара́: галашкархой цӀаккха Россе паччахьалкхен Ӏаьдало яхачоа мутӀахьа а ца хиннандаь, фуннагӀа мара ца хиларах уж хӀаьта а паччахьа чӀоагӀленаштеи пхьанаштеи тӀахьелхаш къоала́ ихандаьи[15][16]. Галашкархой Кавказа имамата чӀоагӀа оагӀув лоацаш царца цхьана тӀом беш хиннаб[17] Галашкера наибал а долаш. 1840-ча шера тушола бетта галашкархойи оарстхойи Нохчашкахьа хиннача гӀовттаме да́къа лоацаш хиннаб. Цар каьша, нохчашца цхьана, раьза а болаш мутӀахьа хургхиларах дув биа́ хиннаб Шамала́[18]. Из цар дарца ЗӀамига Нохчиче яхача лаьттанца къоастаеча Кавказа имамата шахьара́ юкъебахаб уж[19].

1858-ча шера галашкархоша Наьсарен гӀовттаме да́къа лоацаш хиннаб[13].

Бахар-лелар

[тоаде | тоаде чура]

Галашкархоша тух доаккхаш хиннад. Шоашта малхбузехьа ба́хача аьккхешца базар яьй цар — тух дӀа а дохкаш ялат ийдаьд цар царгара[20].

Примечания

[тоаде | тоаде чура]
  1. Мужухоев, 1994, оа. 2: «Здесь ими было образованно крупное селение, получившее тайповое название «Галашки». Постепенно в официальных и литературных источниках закрепляются термины «галашевское общество», «галашевцы».».
  2. Куркиев А. С. О некоторых топонимических названиях плоскостной Ингушетии // Литературная Ингушетия : журнал. — 2002. — № 2. — С. 102—108.
  3. Марковин, 1969, оа. 58.
  4. 4,0 4,1 Калоев, 1960, оа. 376: «Ингушские плоскостные общества — Назрановское и Галашевское включили в себя переселенцев из разных обществ горной полосы.»
  5. 5,0 5,1 Волкова, 1973, оа. 160: «Кроме имени ингуш, этнонима более общего характера, в русской кавказоведческой литературе первой половины прошлого столетия известны также названия нескольких локальных групп народа: джераховцы, цоринцы, галашевцы, назрановцы, мецхальцы, хамхинцы. Все они, выступая в качестве этнических обозначений территориальных групп ингушей, связаны с именами населенных пунктов и обществ Ингушетии: галгаевских Хамхи и Цори, фаппинского Мецхала, смешанных в национальном отношении Галашек и Назрани.»
  6. 6,0 6,1 Ахмадов, 2009, оа. 160: «Общество сложилось по берегам Ассы в части среднего и отчасти нижнего течения, не позже 602х гг. XVIII в. за счет переселенцев из преимущественно горного Галая, а также Мержоя, Цечоя и Ялхароя.»
  7. Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев, 2013, оа. 202—203: «Галашкинское территориальное общество, одно из старейших в предгорной зоне, было образовано переселенцами из верховьев р. Ассы (общества Галгай и Цорой), Галанчожа (общество Галай) и с р. Фортанга (общества Орстхой и Цечой)».
  8. Генко, 1930, оа. 685: «С другой стороны, нам известно, что старая (начала прошлого века) русская официальная классификация считала ингушами галашевцев, назрановцев и карабулаков. Галашевцами назывались жители среднего течения Ассы (в районе выше и ниже современного сел. Галашки, инг. gælaškie), говорящие сейчас по-ингушски»
  9. Шнирельман, 2006, оа. 207: «Так как Берже опирался в основном на сведения, полученные от русских военных, не вполне ясно, какие из перечисленных им названий действительно использовались чеченцами, а какие были условно даны русскими. Ясно лишь, что названия назрановцы, галашевцы, джерахи, кисты, галгаевцы и цоринцы относились к отдельным ингушским, а не чеченским группам (Тусиков 1926. С. 7: Мартиросиан 1928. С 15-16: Крупнов 1939. С. 83. Волкова 1973. С. 151).».
  10. Анчабадзе, 2001, оа. 33: «Ингуши также делились на ряд териториально-племенных групп. В частности, галгаевцы, от имени которых идет самоназвание народа, жили в верховьях Ассы, восточнее них проживали цоринцы, западнее — джераховцы, по Ассе и Сунже жили галашевцы, низменные места между Тереком и Сунжой занимали назрановцы и т.д.».
  11. 11,0 11,1 Волкова, 1974, оа. 157.
  12. Ахмадов, 2019, оа. 566.
  13. 13,0 13,1 Парова, 2005, оа. 77.
  14. Ведомость о численности народонаселения Кавказа и степени их покорности царскому правительству, 1959 (Июнь 1833).
  15. Зиссерман, 1889a, оа. 154.
  16. Зиссерман, 1889b, оа. 286.
  17. Тезисы докладов и сообщений, 1989, оа. 106.
  18. Ржевуский, 1888, оа. 72.
  19. Долгиева, Картоев, Кодзоев, Матиев, 2013, оа. 21.
  20. Бларамберг, 1992, оа. 222.

Литература

[тоаде | тоаде чура]

Ло:Ингушские общества